Το αγιολογικό dossier της Αγίας Ευγενίας (BHG 607w-607z)

Το αγιολογικό dossier της Αγίας Ευγενίας που μετονομάστηκε Ευγένιος ανήκει στην ιδιαίτερη κατηγορία κειμένων που εξιστορούν το βίο, την πολιτεία και το μαρτύριο αγίων γυναικών που επέλεξαν να μεταβάλουν την εξωτερική εμφάνισή τους, να λάβουν ανδρικά μοναστικά ενδύματα και να μονάσουν σε ανδρικά μοναστήρια ως άνδρες μοναχοί. Στις σελίδες του βίου της Αγίας, ο αναγνώστης παρακολουθεί ένα περίεργο φαινόμενο παρενδυσίας που προκαλεί έκπληξη και θαυμασμό αλλά και αμφιβολίες, δεδομένου του ιδιαίτερου τρόπου άσκησης των γυναικών αυτών και της επακόλουθης τιμής που τους προσδίδει η Ορθόδοξη Εκκλησία. Μέσα στην αγιογραφική παράδοση συναντούμε περισσότερους από δώδεκα διαφορετικούς βίους αγίων Γυναικών που συντέθηκαν πάνω σε αυτό το θέμα. Πολλοί μελετητές επιδίωξαν να ερμηνεύσουν τη μεταμφίεση αυτή, αξιοποιώντας ψυχολογικούς, λογοτεχνικούς ή θεολογικούς όρους ή θέτοντας θρησκευτικά, ή κοινωνικά κριτήρια, φτάνοντας όμως συχνά στα όρια της υπερβολής. Πρόκειται για ένα μοτίβο που δεν περιορίστηκε σε συγκεκριμένη εποχή ή χώρο, άνθησε όμως έντονα διαμέσου της Χριστιανικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας μεταξύ του 5ου και 9ου αιώνα. Η αγία Ευγενία αποτελεί ένα από τα αρχαιότερα παραδείγματα της ιδιαίτερης κατηγορίας των γυναικών που έλαβαν ανδρικά μοναστικά ενδύματα. Το κείμενο του βίου και του μαρτυρίου της είναι το μοναδικό ανέκδοτο μέχρι σήμερα κείμενο από αυτό το Corpus κειμένων και παραδίδεται στην ελληνική και λατινική γλώσσα αλλά επίσης και στη συριακή, αρμενική και αιθιοπική. Το γεγονός αυτό υποδηλώνει ότι η εν λόγω Αγία λατρευόταν σε όλο το Μεσαιωνικό κόσμο, σε Ανατολή και Δύση. Ο Βίος της Αγίας Ευγενίας έχειπλούσια χειρόγραφη παράδοση που παρέμενε ανέκδοτη μέχρι και σήμερα. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον για εμάς είχε η εξέταση και η κριτική έκδοση των τριών ελληνικών παραλλαγών - παραδόσεων του μαρτυρίου της Ευγενίας και αυτή ήταν και η κύρια εργασία μας. Συνολικά συγκεντρώθηκαν και εξετάστηκαν 20 χειρόγραφα που χρονολογούνται από τον 9ο έως τον 16ο αιώνα, εκ των οποίων αποκλείστηκαν τα 14, αφού παρέδιδαν το κείμενο το επεξεργασμένο από τον Συμεών Μεταφραστή. Θέλοντας να εντάξουμε τα ελληνικά κείμενα που παραδίδουν το κείμενο της αγίας Ευγενίας στην παράδοση του Βίου προχωρήσαμε σε μία παράλληλη σύγκριση των ανέκδοτων ελληνικών κειμένων με τα ήδη εκδιδόμενα κείμενα σε διάφορες γλώσσες. Η ιδιαιτερότητα του κειμένου του βίου της αγίας Ευγενίας έγκειται όχι τόσο στη λατινική μετάφραση του κειμένου όσο στις ελληνικές επαναμεταφράσεις από τα λατινικά κείμενα που ακολούθησαν. Πέραν αυτών, το κείμενο εξετάστηκε με βάση τα ιστορικά ψήγματα που εντοπίζονται διάχυτα σε όλη την έκτασή του ενώ εξετάστηκαν και οι φιλολογικές πηγές του κειμένου. Καθώς φαίνεται, στο απλό αυτό κείμενο έχουν παρεισφρήσει αναφορές σε ποικίλα ιστορικά γεγονότα, πρόσωπα και συνήθειες της εποχής προσδίδοντας στην ιστορία της Αγίας το στοιχείο της αληθοφάνειας. Πρόκειται λοιπόν, για το βίο μίας αμφιλεγόμενης αγίας που είναι «εμποτισμένος» από το Μύθο, εξαρτημένος από αινιγματικές εικόνες, ο οποίος έχει διδακτικό και κατηχητικό χαρακτήρα και προβάλλει υψηλές έννοιες, όπως ο κατά Θεόν ζήλος, η υπομονή, η ταπείνωση, η ανεξικακία.