Pleistocene sea-crossings and submerged terrestrial routes

Η παρούσα διατριβή προσεγγίζει το θέμα της «ναυσιπλοΐας» αναζητώντας τις απαρχές της, τις πρώτες, δηλαδή, στοιχειώδεις προσπάθειες διάσχισης της θάλασσας, όπως αυτές μαρτυρούνται στα αρχαιολογικά κατάλοιπα της ΒΑ Μεσογείου. Κορμός της έρευνας είναι η μελέτη των λίθινων συνόλων που συλλέχθηκαν από τα νησιά και τις νησίδες του Εσωτερικού Αρχιπελάγους του Ιονίου (ΕΑΙ). Με το ΕΑΙ ως μελέτη περίπτωσης και λαμβάνοντας υπ' όψιν τις μεταβολές ως προς την παλαιογεωγραφία της περιοχής και τα διαθέσιμα παλαιοντολογικά και παλαιοανθρωπολογικά δεδομένα της ΒΑ Μεσογείου, σκοπός είναι (α) να διερευνηθεί η υπόθεση σχετικά με τις θαλάσσιες μετακινήσεις κατά το Πλειστόκαινο σε μια περίκλειστη θάλασσα όπως αυτή του ΕΑΙ, β) να επανεκτιμηθεί η συμβολή των ήδη δημοσιευμένων συνόλων από τα υπόλοιπα νησιά της λεκάνης του Αιγαίου, γ) να προσδιοριστούν τόσο οι υδάτινες όσο και οι χερσαίες ρότες που σήμερα βρίσκονται κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας, δ) να ενσωματωθούν τα νέα δεδομένα στην ευρύτερη συζήτηση των τεχνικών, συμπεριφορικών και γνωστικών ικανοτήτων των ειδών που έζησαν στην περιοχή κατά το Πλειστόκαινο, και ε) να διατυπωθούν προτάσεις για μελλοντικές προοπτικές και επιδιώξεις της έρευνας. Το ΕΑΙ αποτελεί ιδανική μελέτη περίπτωσης για τη διερεύνηση τόσο των χερσαίων όσο και των θαλάσσιων διαδρομών που ενδεχομένως να έλαβαν χώρα κατά τη διάρκεια του Πλειστόκαινου, δεδομένου ότι η σημερινή διαμόρφωσή των ακτών του διαφέρει σημαντικά από εκείνη που θα είχαν στη διάθεσή τους οι ανθρώπινες κοινότητες της Παλαιολιθικής Εποχής. Σύμφωνα με τις τελευταίες προτάσεις ανασύστασης των παλαιοακτογραμμών, ενώ τα περισσότερα υπό μελέτη νησιά αποτελούσαν χερσαίες προεκτάσεις της Λευκάδας και των απέναντι Ακαρνανικών ακτών, κατά τις περιόδους χαμηλής θαλάσσιας στάθμης (MIS 2, MIS 4 και MIS 6), η Κεφαλονιά, η Ζάκυνθος, η Ιθάκη, η Ατόκος και το Αρκούδι δεν ενώνονταν με την απέναντι χέρσο. Συνεπώς τα λίθινα ευρήματα που αποδίδονται στη Μέση Παλαιολιθική αποτελούν ενδείξεις θαλάσσιων και όχι χερσαίων διαδρομών. Πρόκειται για αποτέλεσμα μιας σειράς μελετών που συνδυάζουν επιτόπια και εργαστηριακή έρευνα μαζί με βιβλιογραφική ανασκόπηση για την κατανόηση του παλαιοπεριβαλλοντικού, παλαιογεωγραφικού, παλαιοντολογικού, παλαιοανθρωπολογικού και αρχαιολογικού πλαισίου. Η επανεξέταση του ήδη δημοσιευθέντος υλικού από θέσεις της Ζακύνθου και της Κεφαλονιάς, σε συνδυασμό με τη μελέτη νέων ευρημάτων από την Επιφανειακή έρευνα στη Λειβαθώ (Κεφαλονιά), επιτρέπουν την ολιστική εξέταση του ζητήματος του ενδεχόμενου διάπλου στο Ιόνιο Πέλαγος κατά το Πλειστόκαινο. Επιπλέον, η λεπτομερής επανεξέταση των δημοσιευμένων συλλογών λίθινων τεχνέργων από τα νησιά του Αιγαίου (Αλόννησος, Κυρά Παναγία, Άγιος Ευστράτιος, Νάξος, Κρήτη και Γαύδος) επιτρέπει μια σχολαστική και κριτική προσέγγιση του θέματος και μια επανεκτίμηση των δυνατοτήτων και των διαθέσιμων εργαλείων της έρευνας, σε ό, τι αφορά τις θαλάσσιες μετακινήσεις σε τοπικό επίπεδο (ΒΑ Μεσόγειος) αλλά με σημαντικές προεκτάσεις για την έρευνα σε παγκόσμια κλίμακα. Η μελέτη αυτή αναγνωρίζει προβλήματα τεκμηρίωσης και δημοσίευσης των δεδομένων και ερμηνευτικών περιορισμών, εντοπίζει παραλείψεις και προτείνει εναλλακτικές ερμηνείες. Μέσα από τη σύνθεση νέων και παλαιότερων δεδομένων, αναζητούνται τα Πλειστοκαινικά υδάτινα, παράκτια και καταβυθισμένα τοπία δράσης και προτείνονται οι πιθανές χερσαίες και θαλάσσιες ρότες. Με βάση τα νέα στοιχεία από τη ΒΑ Μεσόγειο αλλά και από άλλες περιοχές της Ευρασίας, η συζήτηση επικεντρώνεται στην έννοια της «καινοτομίας» ως «προσαρμογής», ως απόκρισης σε διαφόρων ειδών φυσικές ή ανθρωπογενείς πιέσεις. Αναμφισβήτητα, χρειάζεται πολλή δουλειά ακόμα για τη διερεύνηση και τεκμηρίωση των πρώιμων θαλάσσιων μετακινήσεων, όχι μόνο στη ΒΑ Μεσόγειο αλλά παγκοσμίως. Αυτό που τελικά γίνεται σαφές είναι πως οι μελλοντικές αρχαιολογικές μελέτες που θα αποσκοπούν στο να κατανοήσουν τις πρώτες απόπειρες του ανθρώπινου είδους να διασχίσει τη θάλασσα οφείλουν να οργανωθούν στο πλαίσιο διεπιστημονικών ερευνών που δεν θα σταματούν στις σημερινές ακτές αλλά θα συνεχίζουν και κάτω από τη στάθμη της θάλασσας για τον εντοπισμό των ανθρωπογενών Πλειστοκαινικών τοπίων της υφαλοκρηπίδας.