Γραμματικά λάθη των μαθητών της νέας ελληνικής ως δεύτερης γλώσσας και η κωδικοποίησή τους βάσει ηλεκτρονικών σωμάτων κειμένων

Στη διατριβή επιχειρείται η ανάλυση συγκεκριμένων κατηγοριών των λαθών γραμματικότητας, δηλαδή των μορφολογικών και συντακτικών λαθών, τα οποία παρουσιάζονται σε γραπτά κείμενα παραγόμενα από μαθητές της νέας ελληνικής ως δεύτερης γλώσσας σε συνθήκες εξετάσεων πιστοποίησης της ελληνομάθειάς τους για το επίπεδο Β2. Η μελέτη των λαθών αυτών βασίζεται στη θεωρία της διαγλώσσας, η οποία τα προσεγγίζει ως ενδείξεις έλλειψης γλωσσικής ικανότητας των μαθητών στη δεύτερη γλώσσα με συστηματικό χαρακτήρα. Οι ελλείψεις αυτές θεωρούνται αναπόσπαστο μέρος αυτού που ονομάζουμε διαγλώσσα, δηλαδή του ενδιάμεσου γλωσσικού συστήματος των μαθητών, το οποίο διακρίνεται τόσο από τη μητρική τους γλώσσα όσο και από τη γλώσσα-στόχο και αποτελεί φυσικό και αναπόφευκτο στάδιο της γλωσσικής εκμάθησης. Συγκεκριμένα, επιχειρείται σε πρώτη φάση η συστηματική συλλογή, οργάνωση, ταξινόμηση και κωδικοποίηση των λαθών των μαθητών της νέας ελληνικής με χρήση των μεθοδολογικών εργαλείων της Υπολογιστικής Ανάλυσης Λαθών. Τα εργαλεία αυτά είναι η ανάπτυξη ενός κατά το δυνατόν αντιπροσωπευτικού Ηλεκτρονικού Σώματος Μαθητικών Κειμένων (ΗΣΜΚ) επισημειωμένου ως προς τα λάθη με ένα σύστημα κωδικοποίησης λαθών, το οποίο ταξινομεί τα λάθη τόσο βάσει γλωσσολογικών κατηγοριών όσο και βάσει ειδών τροποποίησης της επιφανειακής δομής της γλώσσας από τους μαθητές. Με τον τρόπο αυτό προέκυψε ένα αρκετά εκτεταμένο ΗΣΜΚ της νέας ελληνικής ως δεύτερης γλώσσας, το Σώμα Ελληνικών Μαθητικών Κειμένων (ΣΕΜΚ), 76.000 λέξεων περίπου. Η επισημείωση των γραμματικών λαθών σε αυτό το σώμα έγινε με το λογισμικό «Επισημειωτής», ώστε εν συνεχεία να διατεθεί προς ερευνητική χρήση. Στη διατριβή διενεργείται μια ερευνητική εφαρμογή με σκοπό την πρώτη αποτίμηση της αξιοπιστίας και χρησιμότητας τόσο του ίδιου του ΣΕΜΚ όσο και του συστήματος επισημείωσης των λαθών. Στο πλαίσιο της προαναφερθείσας ερευνητικής εφαρμογής αναλύονται ποσοτικά 42 κατηγορίες μορφοσυντακτικών λαθών ως προς τη σχετική συχνότητά τους και την αναλογία εσφαλμένων και ορθών χρήσεων των σχετικών με αυτές γλωσσικών στοιχείων. Η συγκεκριμένη ανάλυση γίνεται τόσο στο σύνολο του ΣΕΜΚ όσο και στα υποσώματά του, διαχωρισμένα με βάση αφενός τις μητρικές γλώσσες των μαθητών και αφετέρου τα κειμενικά γένη παραγωγών γραπτού λόγου, προκειμένου να διαπιστωθεί εάν αυτές οι μεταβλητές επηρεάζουν τα είδη των λαθών. Στη συνέχεια, ερευνάται εάν τα αποτελέσματα της προηγούμενης ανάλυσης επιβεβαιώνουν ή όχι τις προβλέψεις του Αναλυτικού Προγράμματος για τις γνώσεις των χρηστών της νέας ελληνικής των επιπέδων Β1 και Β2 για 20 διαφορετικά μορφοσυντακτικά φαινόμενα με διακριτικό βάρος για τα επίπεδα αυτά. Κύριος στόχος αυτού του συσχετισμού είναι να αναδειχθούν βάσει εμπειρικών δεδομένων τα όρια του Β2, καθώς και οι περιγραφητές του σχετικού αναλυτικού προγράμματος που χρήζουν βελτίωσης. Επιπρόσθετα, τα 10 πιο συχνά και τα 10 πιο σπάνια λάθη στο ΣΕΜΚ υποβάλλονται μέσω ερωτηματολογίου σε ομάδα διδασκόντων την νέα ελληνική ως δεύτερη γλώσσα για αξιολόγηση της σοβαρότητάς τους σε επίπεδο γλωσσικής γνώσης, επικοινωνίας και συχνότητας. Στόχος εδώ είναι η ανίχνευση των κρίσεών τους για τα μορφοσυντακτικά φαινόμενα που χρήζουν αυξημένης προσοχής κατά τη διδασκαλία.Τα πιο επίμονα λάθη στη διαγλώσσα των μαθητών επιπέδου Β2 που ανέδειξαν τα ερευνητικά αποτελέσματα αφορούν τη χρήση του άρθρου, της ρηματικής όψης, των προθέσεων είτε σε εμπρόθετους επιρρηματικούς προσδιορισμούς είτε σε εμπρόθετο ρηματικό συμπλήρωμα είτε ως συμπλήρωμα επιρρήματος, των συμπληρωματικών δεικτών, της πτώσης του ρηματικού συμπληρώματος και των μορίων ρηματικής τροπικότητας (θα, να, ας), η ασυμφωνία γένους μεταξύ άρθρου ή αντωνυμίας (εκτός κλιτικών) ή επιθέτου και ουσιαστικού, η απόδοση του γραμματικού γένους και τα λάθη στη σύνταξη των κλιτικών (κυρίως απάλειψή τους). Από τα προηγούμενα λάθη μόνο οι εσφαλμένες χρήσεις των άρθρων και ακόμη λιγότερο η απόδοση του γραμματικού γένους βρέθηκαν να σχετίζονται εν μέρει με τη γλωσσική παρεμβολή της μητρικής γλώσσας των μαθητών, ενώ ο παράγοντας του κειμενικού γένους δεν φαίνεται να επηρεάζει σημαντικά τη διαγλώσσα τους. Από τα ερευνηθέντα μορφοσυντακτικά φαινόμενα του Αναλυτικού Προγράμματος των επιπέδων Β1 και Β2 τη μεγαλύτερη συγκέντρωση σε λάθη βρέθηκαν να έχουν η σύναψη των ρημάτων αρέσω, ενδιαφέρω, ενοχλώ, πάω και αναστατώνω με το υποκείμενό τους, η μορφολογία των ουδετέρων ουσιαστικών σε -ος/-ους, η μορφολογία των τριγενών και δικατάληκτων επιθέτων σε -ης, -ης, -ες και τα συμπληρώματα (κυρίως κλιτικά) του ρήματος αρέσω. Τέλος, εν μέρει διαφορετική εικόνα παρουσίασαν οι κρίσεις των διδασκόντων, καθώς οι τελευταίοι κατέταξαν στα σοβαρά λάθη τα διάφορα προβλήματα στη χρήση των πτώσεων, στην απόδοση του γραμματικού γένους και στη σύνταξη του ρηματικού συμπληρώματος, την ασυμφωνία ονοματικού γένους και αριθμού, την εσφαλμένη εκφορά του β΄ όρου σύγκρισης και τα λάθη στη χρήση των αρνητικών μορίων δεν και μην. Αντίθετα, στα μη σοβαρά λάθη ενέταξαν μεταξύ άλλων την προβληματική χρήση των άρθρων, της ρηματικής όψης και των προθέσεων σε αντίθεση με τα ευρήματα στο ΣΕΜΚ.Με βάση τα προηγούμενα ευρήματα κατατίθενται προτάσεις τόσο για βελτίωση των προβλέψεων των αναλυτικών προγραμμάτων του επιπέδου Β1 και κυρίως του Β2 για τα μορφοσυντακτικά φαινόμενα με συχνά εσφαλμένη χρήση όσο και για την πιο στοχευμένη διδασκαλία τους. Εξάλλου, επισημαίνεται ότι τα βασικότερα ευρήματα αυτής της έρευνας συμφωνούν σε γενικές γραμμές με τα συμπεράσματα άλλων ανάλογων ερευνών. Τέλος, διαπιστώθηκε ότι το ΣΕΜΚ μπορεί να αναδείξει αποτελεσματικά τις τάσεις των μαθητών στη χρήση των βασικότερων και πιο συχνών γραμματικών στοιχείων, καθώς και τις κανονικότητες των σχετικών με αυτά λαθών, αλλά δεν μπορεί να δώσει επαρκή στοιχεία για τη χρήση σπανιότερων ή πιο περιθωριακών γραμματικών στοιχείων, για τη στοχευμένη ανάλυση πολυλεξικών γραμματικών φαινομένων με ειδικότερες σημασίες και για την αποτίμηση της υποχρήσης (αποφυγής) δύσκολων γραμματικών τύπων. Για την κάλυψη των αδυναμιών αυτών μελλοντικά προτείνεται αφενός η διεύρυνση του ΣΕΜΚ και αφετέρου η κατάρτιση συγκρίσιμου ΗΣΚ λόγου φυσικών ομιλητών.