Η πολιτική οικονομία των μακρών κυμάτων

Τα μακρά κύματα ή μακροί κύκλοι συνιστούν μακροχρόνιες κυκλικές διακυμάνσεις που αφορούν ποικίλες όψεις της οικονομικής δραστηριότητας των αναπτυγμένων καπιταλιστικών οικονομιών, έχουν διάρκεια 40 με 50 έτη περίπου και η ανοδική τους φάση καταλαμβάνει περίπου την ίδια χρονική έκταση με την καθοδική. Στο κεφάλαιο 1 συζητάμε τις απόψεις των πρωτοπόρων οικονομολόγων που ανέλυσαν το εν λόγω φαινόμενο και ολοκληρώνουμε με την παρουσίαση της έννοιας του ομαλοποιημένου (με τον χρυσό) δείκτη τιμών. Ο συγκεκριμένος δείκτης βοηθά στον προσδιορισμό της φάσης του μακρού κύκλου στον οποίο βρίσκεται μια οικονομία και, σε αντίθεση με τον ‘απλό’, μη-ομαλοποιημένο δείκτη τιμών που παρουσιάζει συνεχή ανοδική τάση μετά τον Β’ ΠΠ, καταδεικνύει την ύπαρξη μακρών κύκλων στις τιμές, ήτοι την εναλλαγή πληθωριστικών και αντιπληθωριστικών φάσεων, για όλη την περίοδο από τη Βιομηχανική Επανάσταση μέχρι και τις μέρες μας. Το κεφάλαιο 2 αναλύει τη σχέση ενός συγκεκριμένου είδους καινοτομιών, που ονομάζονται ‘βασικές καινοτομίες’, με τον ρυθμό κίνησης του μακρού κύκλου. Οι ‘βασικές καινοτομίες’ αποτελούν ριζοσπαστικές καινοτομίες που αφορούν είτε νέα προϊόντα είτε νέες τεχνικές παραγωγής. Οι καινοτομίες αυτού του είδους τείνουν να εισάγονται στις καπιταλιστικές οικονομίες κατά την καθοδική φάση ενός μακρού κύκλου. Η ευρεία διάχυση των αποτελεσμάτων τους στην συνέχεια συντελεί στη διαμόρφωση του τεχνολογικού παραδείγματος που θα χαρακτηρίσει την ανοδική φάση του επόμενου μακρού κύκλου. Στο εμπειρικό τμήμα του κεφαλαίου ελέγχουμε την ύπαρξη μακρών κύκλων σε χρονοσειρές βασικών καινοτομιών καθώς και ‘βασικών’ πατεντών δημιουργώντας μια βάση δεδομένων από τις σχετικές πηγές της βιβλιογραφίας που ασχολούνται με τη σχέση μεταξύ μακρών κύκλων και καινοτομιών. Στο κεφάλαιο 3 συζητάμε την έννοια των τεχνολογικών παραδειγμάτων, που θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε επίσης και ως τεχνολογικές επαναστάσεις. Κάθε κύκλος Kondratiev, μέχρι και τον 5ο μακρό κύκλο που διανύουμε μέχρι στιγμής τουλάχιστον, έχει χαρακτηριστεί και διαμορφωθεί από μια τέτοια τεχνολογική επανάσταση. Εξετάζουμε την ύπαρξη μακρών κύκλων σε διάφορες μεταβλητές που σχετίζονται με τους βασικούς βιομηχανικούς φορείς καθώς και τις βασικές εισροές που συνδέονται με τον 2ο, τον 3ο και τον 4ο μακρό κύκλο. Στο κεφάλαιο 4 επιχειρούμε μια σύζευξη των μακρών κύκλων με τη θεωρία του Μαρξ για την μακροχρόνια κίνηση της κερδοφορίας. Ως ‘κερδοφορία’ μπορούν να χαρακτηριστούν δύο μεταβλητές: το ποσοστό (της μάζας) του κέρδους επί του επενδυμένου κεφαλαίου και η μάζα του κέρδους. Παρουσιάζουμε τη μαρξική θεωρία για την (πτωτική) τάση του ποσοστού κέρδους και εξετάζουμε αν όντως βρίσκει εφαρμογή στην οικονομία των ΗΠΑ για μια περίοδο που εκτείνεται από τη δεκαετία του 1840 μέχρι τις μέρες μας. Τέλος ελέγχουμε την πιθανή ύπαρξη μακρών κύκλων στη μάζα των κερδών της αμερικάνικης οικονομίας. Το στατιστικό εργαλείο που χρησιμοποιούμε για τον έλεγχο των μακρών κύκλων (στα κεφάλαια 2, 3, 4) είναι η λογιστική καμπύλη μεγέθυνσης. Το βασικό πλεονέκτημα αυτής της καμπύλης είναι η (αυστηρή) απλότητα της καθώς και το ότι εκφράζει ταυτόχρονα τόσο την έννοια της τάσης όσο και την έννοια του κύκλου και άρα δεν χρειάζεται να γίνει κάποιος διαχωρισμός μεταξύ των δύο προκειμένου να ελέγξει κανείς την ύπαρξη (μακρών) κύκλων. Τα αποτελέσματα που προκύπτουν από τις εφαρμογές της λογιστικής καμπύλης είναι απολύτως ενθαρρυντικά για την υπόθεση των μακρών κύκλων και καταδεικνύουν ότι ο δείκτης των ομαλοποιημένων τιμών αποτελεί μια αρκετά ικανοποιητική ένδειξη της φάσης του μακρού κύκλου.