Εκτίμηση εμβολιαστικής κάλυψης του παιδικού πληθυσμού των τσιγγάνων στην Ελλάδα και διερεύνηση εμποδίων εμβολιασμού

ΕΙΣΑΓΩΓΗ: Ο εμβολιασμός αποτελεί μια από τις πιο αποτελεσματικές στρατηγικές δημόσιας υγείας, όπως τεκμηριώνεται από την εκτεταμένη σχετική βιβλιογραφία. Το επίπεδο εμβολιαστικής κάλυψης του παιδικού πληθυσμού συνιστά έναν πολύ σημαντικό δείκτη υγείας που αντικατοπτρίζει το συνολικότερο επίπεδο των παρεχόμενων υπηρεσιών δημόσιας υγείας. Η συστηματική περιοδική παρακολούθηση της κατάστασης εμβολιασμού των παιδιών σε εθνικό επίπεδο συμβάλλει στην εξαγωγή πολύτιμων συμπερασμάτων για τον σχεδιασμό, την παρακολούθηση της εφαρμογής αλλά και την αξιολόγηση των πολιτικών εμβολιασμού μιας χώρας. Οι Τσιγγάνοι (Ρομά) αποτελούν μια από τις πιο ευάλωτες μειονοτικές ομάδες στην Ευρώπη. Στην Ελλάδα, οι Τσιγγάνοι βιώνουν έντονες κοινωνικές ανισότητες, η ενσωμάτωσή τους στην ελληνική κοινωνία είναι περιορισμένη και αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα στους τομείς της στέγασης, της απασχόλησης, της εκπαίδευσης και της υγείας. Οι δημοσιευμένες μελέτες για τα θέματα υγείας των Ρομά είναι περιορισμένες, διάσπαρτες και αποσπασματικές ενώ χαρακτηρίζονται από σοβαρές μεθοδολογικές αδυναμίες. Εκτιμήσεις για χαμηλότερο επίπεδο υγείας και υψηλότερα ποσοστά θνησιμότητας των Ρομά σε σύγκριση με τον υπόλοιπο πληθυσμό καθώς και για υψηλότερο επιπολασμό παραγόντων κινδύνου για την υγεία του πληθυσμού των Ρομά, και των παιδιών ειδικότερα, αποτελούν κοινό παρονομαστή του συνόλου της υπάρχουσας έρευνας. Τα ελάχιστα αξιόπιστα δεδομένα για το επίπεδο εμβολιαστικής κάλυψης των Τσιγγάνων προέρχονται κυρίως από μικρές τοπικές μελέτες και αποτυπώνουν πολύ χαμηλά ποσοστά εμβολιασμού. ΣΚΟΠΟΣ: Σκοπός της παρούσας μελέτης είναι η διαμόρφωση αξιόπιστων ποσοτικών εκτιμήσεων, σε εθνικό επίπεδο, για την εμβολιαστική κάλυψη του παιδικού πληθυσμού των Ελλήνων Τσιγγάνων και για τους παράγοντες που την επηρεάζουν, καθώς και η διερεύνηση των αντιλήψεων εμβολιασμού και των εμποδίων που αντιμετωπίζουν οι γονείς Τσιγγάνοι στην Ελλάδα, αναφορικά με τους παιδικούς εμβολιασμούς. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ: Πραγματοποιήθηκε συγχρονική επιδημιολογική μελέτη εμβολιαστικής κάλυψης του παιδικού Τσιγγάνικου πληθυσμού, σε εθνικό επίπεδο. Έγινε δειγματοληψία παιδιών Ρομά με διαστρωμάτωση και κατά συστάδες (stratified cluster sampling). Η διαστρωμάτωση (stratification) έγινε κατά γεωγραφική περιφέρεια και τύπο οικισμού (οικισμοί αποτελούμενοι κυρίως από σπίτια, από σπίτια και παράγκες, κυρίως από παράγκες) και ως συστάδες (clusters) χρησιμοποιήθηκαν οι οικισμοί Ρομά. Επιλέχτηκαν 30 οικισμοί και εν συνεχεία με συστηματική δειγματοληψία εντός κάθε οικισμού επιλέχτηκαν 7–10 παιδιά ηλικίας 2–6 ετών. Αυτή η μέθοδος δειγματοληψίας αποτελεί τροποποίηση της μεθόδου 30 x 7 που έχει αναπτυχθεί από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας. Πληροφορίες εμβολιαστικής κάλυψης συλλέχθηκαν από πολλαπλές πηγές (βιβλιάριο υγείας παιδιού, αρχεία τοπικών υπηρεσιών, αναφορά γονέων). Οι γονείς των παιδιών και 2–4 «άτομα-κλειδιά» από κάθε οικισμό (Ρομά και επαγγελματίες υγείας/πρόνοιας) ερωτήθηκαν για τις αντιλήψεις των Ελλήνων Τσιγγάνων και τα εμπόδια που αντιμετωπίζουν σε σχέση με τους εμβολιασμούς. Στην ανάλυση των αποτελεσμάτων έγινε στάθμιση (weighting) για κάθε στρώμα (stratum). Οι παράγοντες στάθμισης (weighting factors) που χρησιμοποιήθηκαν αντανακλούν το σχετικό μέγεθος του πληθυσμού Ρομά κάθε στρώματος και ορίστηκαν μέσω διαδικασίας συναίνεσης μεταξύ εμπειρογνωμόνων σε θέματα Ρομά. Συμπληρωματικά, οργανώθηκαν πέντε ομάδες εστιασμένης συζήτησης (focus groups) με τη συμμετοχή νεαρών μητέρων, γιαγιάδων και διαμεσολαβητών υγείας Ρομά, με σκοπό τον εμπλουτισμό της ερμηνείας των ποσοτικών ευρημάτων και την περαιτέρω κατανόηση των αντιλήψεων και των εμποδίων αναφορικά με τους παιδικούς εμβολιασμούς των Τσιγγάνων. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ: Στη μελέτη συμμετείχαν 251 παιδιά με διάμεση ηλικία 4,2 έτη (διατεταρτημοριακό εύρος: 3,0–5,2 έτη) και το 51% ήταν κορίτσια. Η μεγάλη πλειοψηφία των παιδιών (86%) διατηρούσε το βιβλιάριο εμβολιασμών, ενώ τα ποσοστά εμβολιαστικής κάλυψης βρέθηκαν πολύ χαμηλά για όλα τα εμβόλια ανεξαιρέτως. Ποσοστό 35–39% είχε ακολουθήσει «στοιχειώδη εμβολιασμό» (DTP3, IPV2, MMR1), ενώ περίπου το 15% των παιδιών βρέθηκε να έχει λάβει «εκτεταμένο εμβολιασμό» (DTP4, IPV3, MMR1, HepB3, Hib3, MCVC1, PCV1). Ένα στα δύο παιδιά είχε εμβολιαστεί με 3 δόσεις IPV και το 43–48% είχε λάβει μία δόση MMR. Κανένα παιδί δεν είχε εμβολιαστεί έναντι της φυματίωσης (BCG) στον πρώτο χρόνο ζωής, ενώ περίπου το 20% είχε λάβει μία δόση MMR έως τον δεύτερο χρόνο ζωής. Οι καλύτερες συνθήκες διαβίωσης στον οικισμό και η εγγύτητά του σε πρωτοβάθμιες δομές υγείας που παρέχουν εμβολιασμούς εμφανίζουν θετική συσχέτιση με υψηλότερους δείκτες εμβολιασμού. Τα παιδιά των οποίων οι γονείς ανέφεραν ότι αντιμετωπίζουν δυσκολίες στον εμβολιασμό τους βρέθηκαν λιγότερο εμβολιασμένα. Οι Τσιγγάνοι γονείς στην πλειοψηφία τους έχουν θετική αντίληψη για τους εμβολιασμούς παρά το έλλειμμα ενημέρωσης που αποτυπώθηκε. Τα σημαντικότερα εμπόδια πρόσβασης στις υπηρεσίες εμβολιασμού που αναφέρθηκαν ήταν: το υψηλό οικονομικό κόστος, η μεγάλη απόσταση και οι διαδικαστικές δυσκολίες. Ένα άλλο, βαθύτερο, αίτιο των χαμηλών ποσοστών εμβολιασμού που αναδείχθηκε από την ποιοτική μελέτη ήταν το γεγονός ότι οι προληπτικές παρεμβάσεις τείνουν να μην ιεραρχούνται ψηλά στο πλαίσιο της δύσκολης τσιγγάνικης καθημερινότητας καθώς το όφελός τους δεν είναι άμεσα ορατό. Οι συμμετέχοντες στις ομάδες εστιασμένης συζήτησης καθώς και τα «άτομα-κλειδιά» που ερωτήθηκαν σε κάθε οικισμό, επεσήμαναν τον καθοριστικής σημασίας ρόλο των Ιατροκοινωνικών Κέντρων και των διαμεσολαβητών Ρομά στην προαγωγή των εμβολιασμών στις κοινότητες των Ελλήνων Τσιγγάνων. ΣΥΖΗΤΗΣΗ: Η παρούσα επιδημιολογική μελέτη αποτελεί την πρώτη δημοσιευμένη έρευνα διεθνώς που εκτιμά την εμβολιαστική κάλυψη του παιδικού πληθυσμού Τσιγγάνων σε εθνικό επίπεδο. Τα ποσοστά εμβολιασμού βρέθηκαν πολύ χαμηλότερα από αυτά του γενικού παιδικού πληθυσμού της Ελλάδας, ενώ υπολείπονται και των αντίστοιχων εκτιμήσεων για τον παιδικό Τσιγγάνικο πληθυσμό άλλων ευρωπαϊκών χωρών. Τα πολύ χαμηλά ευρήματα εμβολιαστικής κάλυψης των παιδιών Ρομά στην Ελλάδα με το εμβόλιο MMR είναι ιδιαίτερα ανησυχητικά από πλευράς δημόσιας υγείας, κυρίως ενόψει της επιδημίας ιλαράς που βρίσκεται σε εξέλιξη στην Ευρώπη, και συνδέονται άμεσα με το γεγονός ότι η επιδημία που από τον Μάιο 2017 έχει εκδηλωθεί στην Ελλάδα έχει προσβάλει κατά κύριο λόγο την κοινωνική ομάδα των Τσιγγάνων. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ-ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ: Η διαθεσιμότητα έγκυρων ποσοτικών εκτιμήσεων σε εθνικό επίπεδο για την κατάσταση εμβολιασμού των Τσιγγάνων, μπορεί να συμβάλει καθοριστικά στη διαμόρφωση προγράμματος μακράς πνοής για τον συστηματικό και συνεχιζόμενο εμβολιασμό των παιδιών Ρομά στην Ελλάδα. Ένα τέτοιο πρόγραμμα θα πρέπει να εντάσσεται σε ένα ολοκληρωμένο στρατηγικό σχέδιο για την κοινωνική ενσωμάτωση των Ρομά με την οργάνωση σφαιρικών υπηρεσιών προαγωγής της υγείας του Τσιγγάνικου πληθυσμού και την ανάπτυξη υποστηρικτικού δικτύου κοινωνικής παρέμβασης στους κρίσιμους τομείς της στέγασης, της απασχόλησης και της εκπαίδευσης – με ειδικότερο στόχο την αποφυγή της διεύρυνσης των κοινωνικών ανισοτήτων από την τρέχουσα οικονομική κρίση.