Ψυχική ανθεκτικότητα και επαγγελματική εξουθένωση σε εκπαιδευτικούς πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης

Το εργασιακό στρες, σύμφωνα με εκτιμήσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, είναι το δεύτερο σε συχνότητα πρόβλημα υγείας. Πρόκειται για ένα τόσο μαζικό φαινόμενο επαγγελματικής και κοινωνικής παθογένειας, που φαίνεται να επηρεάζει το ένα τρίτο των εργαζομένων στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Σκοπός της παρούσας έρευνας ήταν να μελετήσει το υπάρχον επίπεδο της επαγγελματικής εξουθένωσης των εκπαιδευτικών Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης και να εξετάσει τη δυνατότητα διαχείρισής της υπό το πρίσμα μεταβλητών της Θετικής Ψυχολογίας. Τις τελευταίες δεκαετίες οι έρευνες έχουν στρέψει το ενδιαφέρον τους στα θετικά συναισθήματα που βιώνουν οι άνθρωποι σε αντιδιαστολή με τα αρνητικά συναισθήματα, ενώ στόχος της Θετικής Ψυχολογίας είναι να κατανοήσει και να αναπτύξει τους παράγοντες που συμβάλλουν στην ευημερία των ατόμων και των κοινωνιών. Η έρευνά μας διεξήχθη το σχολικό έτος 2012-2013 και έλαβαν μέρος 450 εκπαιδευτικοί της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης (107 άνδρες και 343 γυναίκες) Γενικής και Ειδικής Αγωγής, από διάφορα Δημοτικά Σχολεία της Αττικής και της περιφέρειας. Τα ψυχομετρικά εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν είναι, η Κλίμακα Θετικών και Αρνητικών Συναισθημάτων (PANAS), η Κλίμακα Ανθεκτικότητας Connor-Davidson, το Ερωτηματολόγιο Επαγγελματικής Εξουθένωσης των Maslach, Jackson & Schwab, η Κλίμακα Διδακτικής Αυτοαποτελεσματικότητας Εκπαιδευτικών (Teachers’ Sense of Efficacy Scale – TSES, M. Tschannen – Moran & A. Woolfolk – Hoy) και το Ερωτηματολόγιο Νοήματος Ζωής (Meaning in Life Questionnaire – MLQ, M. F. Steger, P. Frazier & S. Oishi). Οι αναλύσεις έδειξαν στατιστικά σημαντικές συσχετίσεις των παραπάνω μεταβλητών και της επαγγελματικής εξουθένωσης. Η Επαγγελματική Εξουθένωση των εκπαιδευτικών συσχετίζεται με όλες τις υπό μελέτη μεταβλητές εκτός από την αναζήτηση νοήματος (για την αποπροσωποποίηση και την προσωπική επίτευξη) ενώ συσχετίζεται αρνητικά με τη Διδακτική Αυτοαποτελεσματικότητα, την ανθεκτικότητα, τα θετικά συναισθήματα και την ύπαρξη νοήματος. Επίσης, η Επαγγελματική Εξουθένωση διαφοροποιείται ως προς την ειδικότητα (για την προσωπική επίτευξη) και την ηλικία (για την συναισθηματική εξάντληση και την αποπροσωποποίηση). Ακόμα βρέθηκαν στατιστικά σημαντικές διαφορές μεταξύ των εκπαιδευτικών αναλόγως με τα επίπεδα συναισθηματικής εξάντλησης που παρουσίασαν εκτός από την αναζήτηση νοήματος. Οι μεταβλητές που φαίνεται να προβλέπουν την επαγγελματική εξουθένωση: α) για την συναισθηματική εξάντληση, είναι το στρες, τα θετικά συναισθήματα και η αποτελεσματικότητα εμπλοκής μαθητών, β) για την αποπροσωποποίηση είναι η αποτελεσματικότητα εμπλοκής μαθητών και η κατάθλιψη και γ) για την προσωπική επίτευξη είναι η αποτελεσματικότητα εμπλοκής μαθητών, η παρουσία νοήματος και η ανθεκτικότητα. Τα χαρακτηριστικά των έμπειρων εκπαιδευτικών είναι η προσωπική επίτευξη, τα θετικά συναισθήματα, τα μειωμένα αρνητικά συναισθήματα, η ανθεκτικότητα, η ύπαρξη νοήματος και η διδακτική αυτοαποτελεσματικότητα. Η ανθεκτικότητα συσχετίζεται με όλες τις υπό μελέτη μεταβλητές και περισσότερο με την διδακτική αυτοαποτελεσματικότητα. Οι μεταβλητές που προβλέπουν την ανθεκτικότητα είναι τα θετικά συναισθήματα, η αποτελεσματικότητα διαχείρισης της τάξης, η κατάθλιψη και η αποτελεσματικότητα στρατηγικών διδασκαλίας. Βασικό στοιχείο της έρευνας είναι ότι για να μην είναι εξουθενωμένοι οι εκπαιδευτικοί θα πρέπει να οικοδομήσουν ή να ενισχύσουν την ανθεκτικότητά τους και την διδακτική τους αυτοαποτελεσματικότητα.