Σχεδιασμός, υλοποίηση και αξιολόγηση παρέμβασης δευτερογενούς πρόληψης σε παιδιάτρους με στόχο τη βελτίωση της ανίχνευσης της κατάθλιψης στις μητέρες

Σκοπός και στόχοι: Η κατάθλιψη που εμφανίζεται σε μητέρες με παιδιά ηλικίας 0-5 ετών έχει πολλαπλές επιπτώσεις τόσο στην υγεία της μητέρας, όσο και στην υγεία και την ανάπτυξη του παιδιού. Παρ’ όλο που τα σύγχρονα ερευνητικά δεδομένα συγκλίνουν στην ανάγκη ενσωμάτωσης μέρους των υπηρεσιών ψυχικής υγείας στην Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας (ΠΦΥ), ελάχιστα έχουν γίνει προς αυτήν την κατεύθυνση. Ο ρόλος του παιδιάτρου στην έγκαιρη ανίχνευση και παραπομπή αυτών των περιπτώσεων, αναδεικνύεται καθοριστικός. Στόχος της παρούσας εργασίας είναι η δευτερογενής πρόληψη της κατάθλιψης σε μητέρες παιδιών ηλικίας 0-5 ετών, μέσω της εφαρμογής μιας παρέμβασης στο παιδιατρικό πλαίσιο της ΠΦΥ. Μέθοδος: Η έρευνα πραγματοποιήθηκε σε δύο φάσεις: α) έγινε ποιοτική διερεύνηση τόσο των αναγκών των παιδιάτρων ως προς την εφαρμογή πρακτικών διαχείρισης της κατάθλιψης, όσο και των μητέρων σε σχέση με τους παράγοντες που επηρεάζουν την αναζήτηση βοήθειας (τα αποτελέσματα χρησιμοποιήθηκαν στην ανάπτυξη του θεωρητικού πλαισίου της παρέμβασης και το περιεχόμενό της) και β) ποσοτική έρευνα, η οποία περιελάμβανε τυχαιοποιημένη ελεγχόμενη μελέτη για την αξιολόγηση της παρέμβασης. Η παρέμβαση βασίστηκε στο Διαθεωρητικό Μοντέλο Αλλαγής και τη Θεωρία Κανονικοποίησης της Διαδικασίας. Για το σκοπό της έρευνας, επιλέχθηκε τυχαίο και αντιπροσωπευτικό δείγμα 377 παιδιάτρων από όλη την ελληνική επικράτεια, οι οποίοι εκχωρήθηκαν τυχαία στις ομάδες παρέμβασης και ελέγχου. Η ομάδα παρέμβασης συμμετείχε σε ένα πολυδιάστατο εκπαιδευτικό πρόγραμμα μέσω διαδικτύου, ενώ η ομάδα ελέγχου δεν έλαβε καμία παρέμβαση. Μετρήσεις πραγματοποιήθηκαν αμέσως μετά την παρέμβαση, 6 και 12 μήνες μετά. Για την αξιολόγηση της παρέμβασης χρησιμοποιήθηκαν τα ακόλουθα εργαλεία: i) ερωτηματολόγιο δημογραφικών στοιχείων, ii) Γενικές ερωτήσεις στάσεων, iii) κλίμακα σταδίου αλλαγής, iv) κλίμακα διαδικασιών αλλαγής, v) κλίμακα αυτοαποτελεσματικότητας, vi) κλίμακα ισοζυγίου απόφασης, αλλά και το ερωτηματολόγιο κανονικοποίησης της διαδικασίας. Για την αξιολόγηση των αποτελεσμάτων στην ψυχική υγεία και την ποιότητα ζωής της μητέρας χρησιμοποιήθηκαν: α) το εργαλείο ανίχνευσης καταθλιπτικών συμπτωμάτων PHQ-9 και το ερωτηματολόγιο για την Ποιότητα Ζωής που Σχετίζεται με την Υγεία (ΠΖΣΥ) SF-12. Για τη στατιστική ανάλυση χρησιμοποιήθηκε το Pearson’s χ2 test, το Student’s t-test, η ανάλυση διασποράς (ANOVA) και η πολλαπλή λογαριθμιστική παλινδρόμηση. Η ανάλυση έγινε με το στατιστικό πρόγραμμα SPSS 19.0. Αποτελέσματα: από τα ευρήματα φάνηκε ότι οι δύο ομάδες δεν είχαν στατιστικά σημαντικές διαφορές πριν από την παρέμβαση. Μετά την παρέμβαση, οι παιδίατροι της ομάδας παρέμβασης παρουσίασαν υψηλότερες επιδόσεις στο στάδιο και τις διαδικασίες αλλαγής, την αυτό-αποτελεσματικότητα και το ισοζύγιο απόφασης, ενώ αυξήθηκαν και τα ποσοστά των μητέρων που ανιχνεύθηκαν σε κάθε μέτρηση (αμέσως μετά την παρέμβαση, 6 μήνες, 12 μήνες). Ισχυρή θετική συσχέτιση παρουσίασε και το ερωτηματολόγιο κανονικοποίησης της διαδικασίας με την κλίμακα διαδικασιών αλλαγής – όσο δηλαδή οι παιδίατροι προχωρούσαν σε επόμενο στάδιο, αυξανόταν η ενσωμάτωση των πρακτικών διαχείρισης της κατάθλιψης στο πλαίσιο της καθημερινής τους κλινικής πρακτικής. Από τις μητέρες στις οποίες χορηγήθηκε το εργαλείο ανίχνευσης της κατάθλιψης, βρέθηκε να πάσχει από μέτρια σοβαρή και σοβαρή κατάθλιψη ποσοστό 11% (1102 μητέρες). Από αυτές επιλέχθηκε τυχαία ποσοστό 20% για να συμπληρώσει το PHQ-9 & το SF-12. Τα σκορ των μητέρων αμέσως μετά την παραπομπή και μετά από 6 και 12 μήνες, παρουσίασαν στατιστικά σημαντικές διαφορές τόσο ως προς τη σοβαρότητα της καταθλιπτικής συμπτωματολογίας, όσο και ως προς την ΠΖΣΥ. Τα επίπεδα κατάθλιψης μειώθηκαν δραστικά και η ΠΖΣΥ των μητέρων, μειώθηκε αισθητά στις μετρήσεις παρακολούθησης.Συμπέρασμα: Η παρέμβαση ήταν επιτυχημένη, καταδεικνύοντας ότι το παιδιατρικό πλαίσιο της ΠΦΥ είναι πλεονεκτικό πεδίο για τη δευτερογενή πρόληψη της κατάθλιψης σε μητέρες με μικρά παιδιά και αποτελεί ένα ενδεικτικό παράδειγμα, του πως είναι δυνατόν να ενσωματωθεί ένα μέρος των υπηρεσιών ψυχικής υγείας στην ΠΦΥ, δαπανώντας ελάχιστους πόρους και αυξάνοντας την πρόσβαση των μητέρων που αντιμετωπίζουν προβλήματα κατάθλιψης στη θεραπεία.