Απόδοση και συμφωνία του γραμματικού γένους στη νέα ελληνική ως δεύτερη γλώσσα

Σκοπός της παρούσας διδακτορικής διατριβής είναι η διερεύνηση της κατακτησιμότητας του γένους στη Νέα Ελληνική (ΝΕ) ως δεύτερη γλώσσα (Γ2) μέσα από το τρίπτυχο απόδοση, δυνατότητα πρόβλεψης και συμφωνία γένους υπό το πρίσμα των θεωριών που εξετάζουν τη δυνατότητα πρόσβασης των ενήλικων μη φυσικών ομιλητών (ΜΦΟ) στην Καθολική Γραμματική (ΚΓ) (Chomsky 1957, 1981). Πιο συγκεκριμένα, για την απόδοση γένους σε ουσιαστικά της ΝΕ, ελέγχθηκε αν οι ΜΦΟ διαφοροποιούνται ως προς τις επιδόσεις και τους χρόνους αντίδρασης ανάλογα με το επίπεδο γλωσσομάθειάς τους αλλά και αν η γλωσσική συμπεριφορά των προχωρημένων ΜΦΟ προσομοιάζει με αυτή των ΦΟ. Παράλληλα, ελέγχθηκε ο ρόλος της εμψυχότητας στις επιδόσεις και στους χρόνους αντίδρασης των ΦΟ και των ΜΦΟ. Σε σχέση με την προβλεψιμότητα γένους, εξετάστηκε o ρόλος της μορφοφωνολογικής ένδειξης (Αναστασιάδη-Συμεωνίδη & Χειλά-Μαρκοπούλου 2003, Ράλλη 2003,) ελλείψει σημασιολογικών ή συντακτικών ενδείξεων. Όσον αφορά τη συντακτική συμφωνία, διερευνήθηκαν η ικανότητα των ΦΟ και των ΜΦΟ να αντιλαμβάνονται τη μη γραμματικότητα που προκύπτει σε δομές ονοματικής συμφωνίας και οι χρόνοι εντοπισμού της μη γραμματικότητας. Τέλος, μελετήθηκε η επίδραση της ύπαρξης ή της απουσίας γραμματικοποιημένου γένους στη Γ1 τόσο ως προς την απόδοση και την πρόβλεψη όσο και ως προς τη συμφωνία γένους.Oγδόντα οχτώ (88) ΜΦΟ της ΝΕ και είκοσι πέντε ενήλικες (25) φυσικοί ομιλητές (ΦΟ), ως ομάδα ελέγχου, έλαβαν μέρος εθελοντικά στην πειραματική μας μελέτη. Οι ΜΦΟ, οι οποίοι παρακολουθούσαν μαθήματα στο Διδασκαλείο Νέας Ελληνικής Γλώσσας στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, κατανεμήθηκαν σε τρεις ομάδες ανάλογα με το επίπεδο γλωσσομάθειας της ΝΕ: (i) ΜΦΟ Α΄ επιπέδου (Στοιχειώδες/Α1 & Εισαγωγικό/Α2), (ii) ΜΦΟ Β΄ επιπέδου (Βασικό/Β1 & Επάρκειας/Β2) και (iii) ΜΦΟ Γ΄ επιπέδου (Προχωρημένο/Γ1 & Αυτάρκειας/Γ2). Επίσης, έλαβε χώρα και μια επιπλέον κατανομή των ΜΦΟ ανάλογα με τον τύπο γλώσσας (+/– γραμματικοποιημένο γένος) σε δύο επιμέρους ομάδες των δεκαπέντε (15) ατόμων. Για αυτή τη σύγκριση χρησιμοποιήθηκαν δεκαπέντε (15) ΦΟ ως ομάδα ελέγχου. Οι συμμετέχοντες έλαβαν μέρος σε τρία χρονομετρικά πειραματικά έργα για να μελετηθεί αντίστοιχα η απόδοση, η πρόβλεψη και η συντακτική συμφωνία γένους στη ΝΕ ως Γ2. Το πρώτο χρονομετρικό πειραματικό έργο στόχευε στη διερεύνηση της απόδοσης γένους μέσω ογδόντα (80) υπαρκτών ουσιαστικών από βασικές κλιτικές τάξεις της NE (αρσενικά: -ος, -ης, θηλυκά: -α, -η και ουδέτερα: -ο, -ι, -μα, -ος). Το δεύτερο χρονομετρικό πείραμα είχε σαν στόχο την απόδοση/πρόβλεψη τιμής γένους ανάλογα με το γένος-στόχο μέσω σαράντα (40) ψευδοουσιαστικών με σαφή δείκτη γένους (μη αμφίσημα: -is, -a, -o, -ma) και την πρόβλεψη γένους μέσω είκοσι (20) ψευδοουσιαστικών με ασαφή δείκτη γένους (αμφίσημα επιθήματα: -os και -i). Το τρίτο χρονομετρικό πείραμα αυτορρυθμιζόμενης ανάγνωσης προτάσεων με ενσωματωμένη μια κρίση γραμματικότητας είχε σαν σκοπό την εξέταση της κατάκτησης της συντακτικής συμφωνίας γένους ανάμεσα στο ουσιαστικό (ελεγκτή-γένους) και στο επίθετο (στόχο-γένους) μέσα από τρία διαφορετικά είδη συντακτικών δομών (96 προτάσεις στο σύνολο): (i) συμφωνία μέσα στην ΟΦ σε δομές Άρθρο + Επίθετο + Ουσιαστικό (ii) συμφωνία σε δομές κατηγορουμένου όπου παρεμβάλλεται μια Αναφορική Πρόταση (iii) συμφωνία σε δομές κατηγορουμένου. Και τα τρία είδη προτασιακών δομών περιείχαν ισόποσες γραμματικές και μη γραμματικές δομές. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι το γένος κατακτάται προοδευτικά και σχετικά νωρίς ήδη από τα πρώτα επίπεδα γλωσσομάθειας παρά τις εστιασμένες δυσκολίες που αφορούν σε κάποια κλιτικά επιθήματα (κυρίως ουδέτερα σε -ος). Η εμψυχότητα και άρα ο σημασιολογικός παράγοντας δεν φαίνεται να παίζει κάποιο σημαντικό ρόλο στην απόδοση του γένους, για τα δύο πρώτα επίπεδα γλωσσομάθειας (Α΄ και Β΄ επίπεδα), ενώ για το πιο προχωρημένο επίπεδο φαίνεται να έχει θετικό ρόλο στην απόδοση γένους των [+έμψυχων] ουσιαστικών. Επιπρόσθετα, η μορφοφωνολογική ένδειξη του επιθήματος είναι καθοριστικής σημασίας για την πρόβλεψη γένους ειδικά στα μη αμφίσημα επιθήματα (-is, -a, -o, -ma) για τα οποία δρα και ως αντισταθμιστική στρατηγική ελλείψει σημασιολογικών πληροφοριών. Για τα αμφίσημα επιθήματα (-os, -i) απαιτείται περαιτέρω διερεύνηση του φωνολογικού παράγοντα (του αριθμού συλλαβών και της θέσης τόνου) αν και το επίθημα -ος φαίνεται να ενεργοποιεί μόνο αρσενικές τιμές για τους ΜΦΟ. Ως εκ τούτου, για την απόδοση και πρόβλεψη γένους φαίνεται να ισχύει η Υπόθεση (πλήρους πρόσβασης στην ΚΓ) Έλλειψης Επιφανειακών Μορφών Κλίσης (Lardiere 1998, 2000, Haznedar & Scwartz 1997, Prévost & White 2000), η οποία προβλέπει παρόμοια συμπεριφορά ΜΦΟ Γ΄ επιπέδου και ΦΟ και εστιασμένες δυσκολίες σε μορφολογικά πολύπλοκες δομές. Από την άλλη πλευρά, η συντακτική συμφωνία γένους (Ουσιαστικό + Επίθετο), εξακολουθεί να είναι σε κάποιο βαθμό προβληματική, ακόμη και στο Γ΄ επίπεδο ελληνομάθειας. Αυτή η διαπίστωση επαληθεύει την Υπόθεση της (μη Πρόσβασης στην ΚΓ)/Θεμελιώδους Διαφοράς (Bley-Vroman 1989, 1990) αλλά και της Αβαθούς δομής (Clahsen & Felser 2006) η οποία προβλέπει δυσκολίες των ΜΦΟ λόγω των ελλιπών, όχι τόσο λεπτομερών και ρηχών αναπαραστάσεών τους κατά τη συντακτική επεξεργασία της πρότασης. Επιπρόσθετα, η απόσταση ανάμεσα στα δύο στοιχεία που έρχονται σε συμφωνία, δηλαδή η γειτνίαση των εμπλεκόμενων στοιχείων, δεν φαίνεται να επηρεάζει τις επιδόσεις και τους χρόνους αντίδρασης των ΜΦΟ. Ωστόσο, διαπιστώνονται αναπτυξιακές διαφορές/βελτιώσεις, καθώς προχωρούν τα επίπεδα γλωσσομάθειας και για τη συντακτική συμφωνία. Επιπλέον, η γραμματικότητα των προτάσεων φαίνεται να διευκολύνει τις κρίσεις γραμματικότητας των ΜΦΟ του Β΄ επιπέδου αλλά όχι των ΜΦΟ του Γ΄ επιπέδου και των ΦΟ.Τέλος, η γραμματικοποίηση ή μη του γένους στις Γ1 δεν φαίνεται να επηρεάζει τις γλωσσικές συμπεριφορές των ΜΦΟ σε σχέση με την απόδοση, την πρόβλεψη του γένους αλλά και τη συμφωνία γένους.