H διοίκηση του Ορθοδόξου Πατριαρχείου Αντιοχείας κατά τους καταστατικούς χάρτες και κανονισμούς του (1860 έως σήμερα)

Η παρούσα μελέτη ερευνά το θέμα της διοικήσεως, δηλαδή της κεντρικής διοικήσεως (των θεσμών της Ιεράς Συνόδου της Διαρκούς Ιεράς Συνόδου και του βοηθού επισκόπου), της περιφερειακής διοικήσεως (Μητροπόλεων και Ενοριών) και της διοικήσεως των μοναστικών κοινοτήτων (Ιερών Μονών) του Ορθοδόξου Πατριαρχείου Αντιοχείας κατά τους Καταστατικούς Χάρτες και Κανονισμούς του, συγκεκριμένα από το 1860 έως σήμερα. Επέλεξα αυτό το έτος ως αφετηρία, διότι εκείνη την χρονιά καταστράφηκαν, εξαιτίας των μεγάλων θρησκευτικών ταραχών στη Συρία και στον Λίβανο, ο πατριαρχικός ναός, το σκευοφυλάκιο και η βιβλιοθήκη του Πατριαρχείου Αντιοχείας στη Δαμασκό, και μαζί τους και όλα τα χειρόγραφα που χρονολογούνταν πριν το 1860 και φυλάσσονταν στο Πατριαρχείο μέχρι τότε. Επιπλέον, το έτος αυτό ήταν το έτος κυκλοφορίας των Γενικών Κανονισμών του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως, τους οποίους, ελλείψει άλλων Κανονισμών, θα υιοθετήσει αργότερα και το Πατριαρχείο Αντιοχείας, όπως δείχνουμε στην εργασία μας.Στην παρούσα διατριβή γίνεται προσπάθεια να παρουσιαστούν με συστηματικό τρόπο στην ελληνική κανονική βιβλιογραφία, μέσω των κειμένων που διασώζονται στα αρχεία του Πατριαρχείου, όλοι οι Καταστατικοί Χάρτες και Κανονισμοί της Εκκλησίας Αντιοχείας, από την εποχή της οθωμανικής κυριαρχίας ειδικά σε από το έτος 1901 μέχρι σήμερα, και να καλυφθούν έτσι τα κενά που υπάρχουν στις πηγές του Εκκλησιαστικού Δικαίου γενικά, σχετικά με την ιστορική εξέλιξη των Κανονισμών της από τα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι σήμερα. Στην διατριβή μας δίνεται μια ειδική έμφαση στην περίοδο της τουρκοκρατίας και ειδικά μετά το δεύτερο μισό του 18ου αιώνα, με σκοπό την καλύτερη κατανόηση των μεταγενεστέρων γεγονότων, και κυρίως του λεγομένου «Αντιοχειανού Ζητήματος» των ετών 1891-1909, καθώς αυτό σχετίζεται άμεσα με την σύνταξη των πρώτων Καταστατικών Χαρτών του Πατριαρχείου Αντιοχείας. Βασική πρωτοτυπία της διατριβής είναι ότι αποδεικνύεται, μέσα από συγκριτική ανάλυση, την στενή σχέση του πρώτου Καταστατικού Χάρτη του Πατριαρχείου Αντιοχείας του 1901 με τους Γενικούς Κανονισμούς του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως του 1860. Επίσης γίνεται προσπάθεια να αναδειχθούν οι σύγχρονες πρακτικές ανάγκες και ελλείψεις που αφορούν την διοίκηση της Εκκλησίας της Αντιοχείας, και παρουσιάζονται στον εν ισχύι Κ.Χ. του 1983, όπως και στον κανονισμό των εκκλησιαστικών συμβουλίων του 1993. Για τον σκοπό αυτόν παρατίθενται στο τρίτο κεφάλαιο κριτικά σχόλια και παρατηρήσεις για την λειτουργία αυτών των θεσμών της Ιεράς Συνόδου, καθώς και της Διαρκούς Ιεράς Συνόδου στην Εκκλησία της Αντιοχείας, με βάση την κανονική παράδοση και τον τρόπο λειτουργίας των θεσμών στις άλλες Ορθόδοξες Εκκλησίες, και κυρίως στο Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως και στις Εκκλησίες της Ελλάδος και της Κύπρου. Ανάλογα σχόλια και παρατηρήσεις επιχειρούνται στην συνέχεια και περί του θεσμού του βοηθού Επισκόπου. Επίσης, στον τέταρτο κεφάλαιο επιχειρούμε για πρώτη φορά σε μια κανονική μελέτη και ανάλυση των Κανονισμών των Εκκλησιαστικών Συμβουλίων στο Πατριαρχείο Αντιοχείας από το 1928 μέχρι σήμερα καθώς και σύγκρισης των διατάξεων του εν ισχύει Κανονισμού του 1993 με αντίστοιχους Κανονισμούς στις Εκκλησίες Ελλάδας και Κύπρου και γίνεται προσπάθεια να εξαχθούν γενικά συμπεράσματα σε σχέση με το μέτρο της συμμετοχής των λαϊκών στις εκλογές αρχιερέων και στην διοίκηση της Εκκλησίας αυτής εν γένει. Επίσης, διαπιστώνοντας πόσο πενιχρές είναι οι σύγχρονες κανονικές διατάξεις του Πατριαρχείου Αντιοχείας περί μοναχισμού, θεωρούμε σημαντικό ότι για πρώτη φορά παρουσιάζονται αυτές με αναλυτικό «κατ’ άρθρον» σχολιασμό, με βάση τους Ιερούς Κανόνες, τα βυζαντινά μοναστηριακά τυπικά, την πατερική παράδοση περί μοναχισμού και σύγχρονους μοναστικούς Κανονισμούς των Εκκλησιών με μεγαλύτερη παράδοση (των μονών της Εκκλησίας της Ελλάδας και Κύπρου, Αγίου Όρους). Πιστεύουμε ότι με αυτόν τον τρόπο θα δημιουργηθεί και ένα ερέθισμα για την σύνταξη πλήρους γενικού μοναστικού Κανονισμού του Πατριαρχείου Αντιοχείας επάνω σε νέες πιο αυθεντικές πηγές και βάσεις και προσπαθήσαμε με τα σχόλιά μας να συμβάλουμε προς αυτήν την κατεύθυνση.