Η οργάνωση και η δομή της χριστιανικής εκκλησίας κατά τις ποιμαντικές επιστολές στο πλαίσιο των ελληνικών και ρωμαϊκών λατρευτικών ενώσεων

ΚΥΡΙΑΚΗ ΜΕΛΕΤΣΗΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ Η ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΙΣ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΡΩΜΑΪΚΩΝ ΛΑΤΡΕΥΤΙΚΩΝ ΕΝΩΣΕΩΝΤο ζήτημα της οργάνωσης και της δομής της εκκλησίας όπως παρουσιάζεται στις Ποιμαντικές Επιστολές απετέλεσε πεδίο έρευνας για περισσότερο από δύο αιώνες και αποδείχθηκε πολύ-επίπεδο. Εμπλέκονται σε αυτό πλήθος επιμέρους θέματα, όπως ο χαρακτήρας και η ταυτότητα της εκκλησίας, η πιθανή μετάβαση από τη χαρισματική στην ιεραρχική εκκλησία, η προέλευση των αξιωμάτων, οι παράγοντες που επέδρασαν στην διαμόρφωσή τους, η θέση των απλών μελών. Επιπλέον θέματα είναι η γνησιότητα ή η ψευδωνυμία των Ποιμαντικών Επιστολών, η ταυτότητα του συγγραφέα τους, ο τόπος και χρόνος συγγραφής τους, το φιλολογικό τους είδος. Επίσης, η δομή, οργάνωση και ορολογία των λατρευτικών συλλόγων της εποχής, ώστε να διαπιστωθεί ποιος άσκησε μεγαλύτερη επίδραση στη χριστιανική εκκλησία. Κεντρικό, βέβαια, θέμα είναι τα αξιώματα που αναφέρονται στις Ποιμαντικές Επιστολές και κυρίως αυτά του επισκόπου, πρεσβυτέρων και διακόνων, οι προϋποθέσεις για την απόδοσή τους και οι αρμοδιότητες τους, η θέση της γυναίκας και αν επιφυλάσσεται αξίωμα για εκείνες.Η θέση που υποστηρίζεται στη διατριβή αυτή είναι ότι τα χαρακτηριστικά της εκκλησίας όπως περιγράφεται στις Ποιμαντικές Επιστολές είναι ανάλογα με αυτά των φιλοσοφικών σχολών του 2ου μ. Χ. αιώνα (έμφαση στη διδασκαλία του ιδρυτή φιλοσόφου – δυσκολίες της επικαιροποίησης της από το διάδοχο φιλόσοφο, χρήση ιδιόλεκτου και θρησκευτικός χαρακτήρας). Όσον αφορά στους αξιωματούχους, υιοθετείται το πρότυπο του optimus princeps, όπως διαμορφώθηκε από τον Αδριανό. Περιλαμβάνει τα στοιχεία της οικουμενικής αντίληψης και διακυβέρνησης, την έμφαση στην αλυσίδα διαδοχής του αυτοκρατορικού αξιώματος, την απαίτηση για ηθική υπεροχή και για φιλοσοφική μόρφωση. Οι αρμοδιότητες των αξιωματούχων της εκκλησίας είναι διδακτικές ενώ απουσιάζει κάθε άμεση τουλάχιστον και ρητή αναφορά στα Μυστήρια της Εκκλησίας. Προτεραιότητα είναι η διαφύλαξη της παύλειας διδασκαλίας, η οποία χαρακτηρίζεται από το κατεξοχήν οικουμενικό στοιχείο της αποστολής στα έθνη, η παράδοση της στις επόμενες γενιές και η αντιμετώπιση των αιρετικών . Το αποτέλεσμα της παύλειας διδασκαλίας ήταν η δημιουργία ενός νέου περιούσιου λαού του Κυρίου (Τίτ., 2.14), που αποτελεί τον οίκο του θεού, (Α΄ Τιμ. 3.15), ενώ ανάλογα με τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των μελών αυτά διακρίνονται σε πιστούς της παύλειας διδασκαλίας ή αιρετικούς (Β΄ Τιμ., 2.20). Όσον αφορά στις απαιτήσεις για την απόδοση των αξιωμάτων, διαπιστώνεται ότι οι επίσκοποι θα πρέπει να πληρούν τα προαπαιτούμενα για τους Συγκλητικούς, όπως ορίζονται στην cura morum. Οι πρεσβύτεροι συνεχίζουν το διδακτικό τους έργο, εφόσον μετά από έλεγχο διαπιστωθεί ότι τηρούν την υγιή διδασκαλία και ασκούν άμεπτη διοίκηση. Όσον αφορά στους διακόνους, αυτοί διακρίνονται σε διακόνους της πίστης, άνδρες και γυναίκες και σε διακόνους του λόγου, αποκλειστικά άνδρες, που αναλαμβάνουν το αξίωμα μετά από δοκιμασία. Τέλος, αναφορικά με τις χήρες, διαπιστώνεται ότι δεν πρόκειται για αξίωμα αλλά για μέτρο κοινωνικής πρόνοιας.Τα καινούργια στοιχεία που προκύπτουν από τη διατριβή αυτή αφορούν 1)στηνανάδειξη των ρητορικών μηχανισμών που αξιοποιεί ο συγγραφέας για να πείσει γα τη γνησιότητα των Ποιμαντικών Επιστολών, 2)την προβολή της αποστολικής διδαχής απότον Παύλο και τους Αποστολικούς Πατέρες στο συγγραφέα των Ποιμαντικών Επιστολών3)τη χρονολόγηση των επιστολών αυτών μέσω των εσωτερικών ενδείξεων που παραπέμπουν σε ιστορικά γεγονότα της εποχής του Αδριανού, 4)την εισαγωγή της μελέτης των αστικών ενώσεων λατρευτικού χαρακτήρα ως λατρευτικών συλλόγων που επηρέασαν την οργανωτική δομή της εκκλησίας, 5)την υπογράμμιση τωνπροϋποθέσεων για την απόδοση των αξιωμάτων και τη διάκριση μεταξύ διακόνων της πίστης και διακόνων του λόγου, 6) την ανάδειξη της παρουσίασης των χριστιανών ωςένα νέο λαό κατά τα πρότυπα της εθνογραφίας της εποχής που διεκδικεί τη θέση του στη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία σύμφωνα με τις επιταγές της πολιτικής του Αδριανού και7)την προβολή των αιτίων που οδήγησαν στην αναδίπλωση της εκκλησίας αναφορικά μετη θέση της γυναίκας και τον περιορισμό της στους παραδοσιακούς ρόλους της συζύγου και μητέρας.