Υπoδείγματα τιμών για την ελληνική οικονομία

Η διαδικασία, οι μηχανισμοί και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά μετάδοσης των τιμών σε διαφόρους κλάδους της οικονομικής δραστηριότητας αποτελούν πεδίο συνεχούς ακαδημαϊκής μελέτης καθώς έχουν σημαντικές κοινωνικές επιπτώσεις. Οι τιμές αποτελούν τον κύριο μηχανισμό που συνδέει τα διάφορα επίπεδα της κάθετης αλυσίδας εφοδιασμού και συνεπώς η κατανόηση της μετάδοσης και της προσαρμογής από τις τιμές του παραγωγού στις τιμές λιανικής παρέχει σημαντική πληροφόρηση σχετικά με το πόσο αποτελεσματικά λειτουργούν οι αγορές. Στην διεθνή βιβλιογραφία το φαινόμενο της ασυμμετρικής μετάδοσης των τιμών συνδέεται με ατέλειες στον τρόπο λειτουργίας και οργάνωσης των αγορών. Η ασυμμετρία εμφανίζεται στη μετάδοση από τις τιμές του παραγωγού ή τις τιμές χονδρικής στις λιανικές τιμές που τελικά πληρώνει ο καταναλωτής. Ο τρόπος με τον οποίο μεταδίδονται οι τιμές εξαρτάται από την μορφή οργάνωσης της αγοράς, τις ιδιαιτερότητες του κάθε κλάδου και του κάθε αγαθού. Ο βασικός σκοπός της διδακτορικής διατριβής είναι εμπειρική διερεύνηση της ύπαρξης ασυμμετρικής προσαρμογής των λιανικών τιμών στην αμόλυβδη βενζίνη και στην ομάδα των βασικών κατηγοριών τροφίμων (γαλακτοκομικά, κρέατα, δημητριακά, φρούτα και οπωροκηπευτικά) σε σχέση με το μακροχρόνιο επίπεδο ισορροπίας τους. Η διατριβή επιχειρεί να συμβάλει στην υπάρχουσα βιβλιογραφία που αφορά την ελληνική αγορά καυσίμων και τροφίμων. Η διατριβή αναπτύσσεται σε πέντε κεφάλαια. Το Κεφάλαιο 1 αποτελεί την εισαγωγή όπου παρουσιάζεται ο βασικός σκοπός της διατριβής και η δομή της. Τα Κεφάλαια 2, 3 και 4 είναι γραμμένα με τέτοιο τρόπο ώστε να μπορούν να αποτελούν και αυτόνομες ενότητες, ενώ στο Κεφάλαιο 5 συνοψίζονται τα βασικά συμπεράσματα της διατριβής. Η οικονομετρική μεθοδολογία που εφαρμόζεται στη διατριβή περιλαμβάνει υποδείγματα ελέγχου του μηχανισμού ασύμμετρης μετάδοσης των τιμών που βασίζονται στην έννοια της συνολοκλήρωσης. Πιο συγκεκριμένα, εφαρμόζονται δυο οικονομετρικές τεχνικές: το τυπικό ασυμμετρικό υπόδειγμα διόρθωσης σφάλματος (AECM) που έχει προταθεί από τους Cramon-Taubadel (1998) και Granger Lee (1989) και το υπόδειγμα διόρθωσης σφάλματος με συνολοκλήρωση αυτοπαλίνδρομου κατωφλιού (ECM with TAR cointegration) όπως έχει προταθεί από τους Enders και Granger (1998) και Enders και Siklos (2001). Η εμπειρική εκτίμηση περιλαμβάνει τρία βασικά στάδια: (1) τον έλεγχο συνολοκλήρωσης, δηλαδή την ταυτοποίηση μιας μακροχρόνιας σχέσης μεταξύ των λιανικών τιμών και των τιμών του παραγωγού (2) τον έλεγχο της ασυμμετρικής αυτοπαλίνδρομης προσαρμογής των αποκλίσεων με βάση ένα εκτιμώμενο κατώφλι και (3) τον έλεγχο για ασυμμετρική ταχύτητα προσαρμογής των λιανικών τιμών προς το μακροχρόνιο επίπεδο ισορροπίας τους. Πιο συγκεκριμένα:Στο Κεφαλαίο 2 παρουσιάζονται οι θεωρητικές ερμηνείες για την ασυμμετρική μετάδοση των τιμών και γίνεται επισκόπηση των βασικών οικονομετρικών υποδειγμάτων που έχουν αναπτυχθεί στη βιβλιογραφία προκειμένου να διερευνηθεί εμπειρικά η ασυμμετρία προσαρμογής στις τιμές. Οι πιο σημαντικές αιτίες για την δημιουργία ασυμμετρικής μετάδοσης των τιμών σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία είναι, ο βαθμός μονοπωλιακής δύναμης των επιχειρήσεων που οδηγεί στην σύναψη μυστικών συμφωνιών για την χειραγώγηση των τιμών, τα κόστη προσαρμογής, οι κρατικές ρυθμίσεις, η ασύμμετρη πληροφόρηση και η πολιτική διαχείρισης των αποθεμάτων. Πριν την θεωρία της συνολοκλήρωσης, το υπόδειγμα του Houck (1977) αποτελούσε το δημοφιλέστερο υπόδειγμα των ερευνητών. Μετά την θεωρία της συνολοκλήρωσης, τα δημοφιλέστερα υποδείγματα είναι το τυπικό ασυμμετρικό υπόδειγμα διόρθωσης σφάλματος (AECM) που αναπτύχθηκε από τους Granger Lee (1989) και το υπόδειγμα διόρθωσης σφάλματος με συνολοκλήρωση αυτοπαλίνδρομου κατωφλιού (ECM with TAR cointegration) που αναπτύχθηκε από τους Enders και Granger (1998) και Enders και Siklos (2001). Το υπόδειγμα διόρθωσης σφάλματος με συνολοκλήρωση αυτοπαλίνδρομου κατωφλιού θεωρείται στατικά πιο αξιόπιστο υπόδειγμα και για αυτό το λόγο αποτελεί το βασικό οικονομετρικό υπόδειγμα στην εμπειρική διερεύνηση για την εξέταση της ασύμμετρης προσαρμογής των λιανικών τιμών στην βενζίνη και στις βασικές κατηγορίες τροφίμων που γίνεται αντίστοιχα στα Κεφάλαια 3 και 4 της διατριβής.Στο Κεφάλαιο 3 επιχειρείται να δοθεί απάντηση στο ζήτημα αν υπάρχει ασυμμετρία προσαρμογής στις λιανικές τιμές της βενζίνης ως προς την μακροχρόνια ισορροπία τους, ύστερα από μεταβολές της διεθνούς τιμής του πετρελαίου. Το δείγμα των παρατηρήσεων καλύπτει την περίοδο Ιανουάριος 2005 – Φεβρουάριος 2015 σε εβδομαδιαία συχνότητα. Η ανάλυση γίνεται δυο διακριτές περιόδους: πριν (Περίοδος Α’) και μετά (Περίοδος Β’) την υπογραφή της Α’ Σύμβασης Χρηματοδοτικής Διευκόλυνσης (Μάιος 2010). Τα αποτελέσματα παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον: Την Περίοδο Α’ οι εκτιμήσεις παρέχουν ισχυρές ενδείξεις για την ύπαρξη ασυμμετρίας στην προσαρμογή των λιανικών τιμών της αμόλυβδης βενζίνης. Οι τιμές κινούνται πιο γρήγορα προς τα πάνω όταν πρέπει να συγκλίνουν στο μακροχρόνιο επίπεδο ισορροπίας τους, ενώ αντίθετα προσαρμόζονται με πιο αργή ταχύτητα προς τα κάτω, όταν αυτές πρέπει να μειωθούν. Το εύρημα της ασυμμετρίας πιθανά συνδέεται με την ολιγοπωλιακή δομή της ελληνικής αγοράς καυσίμων. Η φύση αυτή της ασυμμετρίας λειτουργεί προς όφελος των πωλητών και φανερώνει μια επιχειρηματική στρατηγική σύμφωνα με την οποία οι πωλητές της βενζίνης επιδιώκουν να αυξήσουν τα περιθώρια κέρδους τους, καθώς καθυστερούν να χαμηλώσουν τις λιανικές τιμές της βενζίνης όταν η διεθνής τιμή του πετρελαίου πέφτει, αλλά σπεύδουν να τις αυξήσουν όταν η διεθνής τιμή του πετρελαίου ανεβαίνει. Αντίθετα, την Περίοδο Β’ τα αποτελέσματα υποστηρίζουν την ύπαρξη συμμετρίας στην ταχύτητα προσαρμογής των λιανικών τιμών της βενζίνης προς τη μακροχρόνια ισορροπία τους. Η συμμετρική προσαρμογή των τιμών μετά τον Μάιο του 2010 μπορεί να οφείλεται σε δυο λόγους: Πρώτον, έγιναν σοβαρές προσπάθειες για να λειτουργήσει η αγορά καυσίμων πιο ανταγωνιστικά λαμβάνοντας διαρθρωτικά μέτρα στο πλαίσιο εφαρμογής των Συμβάσεων Χρηματοδοτικής Διευκόλυνσης. Δεύτερον, υπήρξε μεγάλη μείωση της αγοραστικής δύναμης των καταναλωτών γεγονός που ενίσχυσε σε το κίνητρο για αναζήτηση φθηνότερων πρατηρίων πώλησης καυσίμων. Στο Κεφαλαίο 4 γίνεται προσπάθεια να διερευνηθεί εμπειρικά η ύπαρξη ασυμμετρίας των λιανικών τιμών μιας ομάδας βασικών κατηγοριών τροφίμων όπως: δημητριακά, γαλακτοκομικά, κρέατα, φρούτα και οπωροκηπευτικά σε σχέση με την μακροχρόνια ισορροπία τους, ύστερα από μεταβολές των τιμών του παραγωγού. Τα δεδομένα έχουν μηνιαία συχνότητα και καλύπτουν την περίοδο από τον Ιανουάριο του 2000 έως τον Ιούνιο του 2016. Τα εμπειρικά ευρήματα υποστηρίζουν την ύπαρξη συνολοκλήρωσης αυτοπαλίνδρομου κατωφλιού για κάθε μια από τις εξεταζόμενες κατηγορίες τροφίμων. Τα αποτελέσματα παρέχουν ενδείξεις ότι οι λιανικές τιμές των δημητριακών και των κρεάτων διορθώνονται ταχύτερα όταν αυτές βρίσκονται κάτω από το επίπεδο ισορροπίας τους παρά όταν βρίσκονται πάνω από αυτό, υποδηλώνοντας την ύπαρξη ασυμμετρικής προσαρμογής. Αντίθετα, για τις περιπτώσεις των γαλακτοκομικών, των φρούτων και των οπωροκηπευτικών, η υπόθεση της συμμετρίας δεν μπορεί να απορριφθεί. Επίσης, από την εκτίμηση του περιθωρίου κερδών επί της λιανικής τιμής για καθεμία από τις επιμέρους κατηγορίες τροφίμων, διαπιστώνεται ότι η ύπαρξη ασυμμετρίας δεν συνδέεται κατ’ ανάγκη με υψηλά περιθώρια κέρδους και αντίστροφα η ύπαρξη συμμετρίας δεν συνεπάγεται κατ’ ανάγκη χαμηλά περιθώρια κέρδους.Στο Κεφάλαιο 5 συνοψίζονται τα βασικά συμπεράσματα των προηγούμενων κεφαλαίων της διατριβής. Στην περίπτωση της ελληνικής αγοράς καυσίμων διαπιστώθηκε ότι πριν την υπογραφή της Α’ Σύμβασης Χρηματοδοτικής Διευκόλυνσης υπάρχουν ενδείξεις για ασυμμετρία στην προσαρμογή των λιανικών τιμών της βενζίνης προς το μακροχρόνιο επίπεδο ισορροπίας τους, ενώ μετά την υπογραφή της Σύμβασης Χρηματοδοτικής Διευκόλυνσης (Μάιος 2010) τα εμπειρικά ευρήματα υποστηρίζουν την ύπαρξη συμμετρίας στην ταχύτητα προσαρμογής των λιανικών τιμών της βενζίνης. Στην περίπτωση της ελληνικής αγοράς τροφίμων, υπάρχουν ενδείξεις ασυμμετρικής συμπεριφοράς των λιανικών τιμών ως προς το μακροχρόνιο επίπεδο ισορροπίας τους στις κατηγορίες των δημητριακών και των κρεάτων, ενώ στις κατηγορίες των γαλακτοκομικών, των φρούτων και των λαχανικών φαίνεται να υπάρχει συμμετρική προσαρμογή των τιμών.