Πρακτικές παραγωγής και αναθεώρησης γραπτών μαθητικών κειμένων ως κοινωνικοπολιτισμικής διαδικασίας

Η διδασκαλία και μάθηση της παραγωγής και αναθεώρησης του γραπτού λόγου στη σχολική εκπαίδευση διεθνώς βασίστηκε για χρόνια στην αντίληψη ότι τα γραπτά κείμενα είναι αυτόνομα αντικείμενα και ο εκπαιδευτικός ο μεταδότης της γνώσης ορθής (ανα)δόμησής τους. Παρά το γεγονός ότι τις τελευταίες δεκαετίες ο γραπτός λόγος νοηματοδοτήθηκε ως διεπιδραστική και κοινωνική πρακτική και η μάθησή του ως πολιτισμικό συνεργατικό εγχείρημα, η εκπαιδευτική πράξη (και) στη χώρα μας εξακολουθεί να κυριαρχείται σε μεγάλο βαθμό από αποπλαισιωμένες αντιλήψεις και πρακτικές κειμενικής παραγωγής και αναθεώρησης οι οποίες, παρά τη νευραλγική σημασία τους, ελάχιστα μελετώνται ερευνητικά. Λαμβάνοντας υπόψη το ερευνητικό αυτό κενό και αναγνωρίζοντας τη σημασία της λεπτομερούς χαρτογράφησης των σχολικών εγγράμματων πρακτικών ως βασικής προϋπόθεσης για την κατανόηση και αλλαγή τους, η παρούσα διατριβή έχει ως αντικείμενο τη διερεύνηση αφενός των πρακτικών παραγωγής και αναθεώρησης γραπτού λόγου σε μία Ε΄τάξη δημόσιου Δημοτικού σχολείου της Δυτικής Θεσσαλονίκης και, αφετέρου, τον σχεδιασμό, τη διαμόρφωση και την αναστοχαστική αποτίμηση εναλλακτικών πρακτικών στο πλαίσιο μίας ετήσιας συνεργατικής έρευνας δράσης. Η έρευνα αντλεί τη θεωρητική της θεμελίωση από την κοινωνικοπολιτισμική θεωρία του γραπτού λόγου/γραμματισμού και την πρόταση της συλλογικής επαναδιατύπωσης γραπτών μαθητικών κειμένων και, επομένως, ακολουθεί την εθνογραφική κοινωνιογλωσσολογική παράδοση για τη μελέτη του γραμματισμού της σχολικής τάξης ως κοινωνικής και πολιτισμικής διαδικασίας.Τα ευρήματα από την εθνογραφική διεπιδραστική μικροανάλυση του λόγου και των πρακτικών της σχολικής τάξης, καθώς και από τη θεματική ανάλυση των αναστοχασμών και των συνεντεύξεων της δασκάλας και των παιδιών, αναδεικνύουν μία δυναμική και πολυσύνθετη πορεία της αναδυόμενης κειμενικής κοινότητας της τάξης από αποπλαισιωμένες συγγραφικές πρακτικές προς κοινωνικές, διαδραστικές και αναστοχαστικές. Κύριοι παράγοντες που ερμηνεύουν και εξηγούν την πορεία της μετατόπισης αυτής αποτελούν: (α) η δυναμική φύση του διαπραγματευτικού διαδραστικού διαλόγου μεταξύ δασκάλας, παιδιών και κειμένων σε ποικιλία συγγραφικών γεγονότων με πλαισιωμένο κοινωνικό νόημα και σκοποθεσία, (β) η ευέλικτη χρήση πολλαπλών εργαλείων και πηγών μάθησης που ευνοούσαν τον αναστοχασμό και την αναθεώρηση των νοημάτων των κειμένων και των σχέσεών τους με τα κοινωνικά συγκείμενα-αποδέκτες τους και (γ) η συνεχής αναδιαμόρφωση του συνολικού γλωσσοπολιτισμού της κοινότητας πρακτικής της τάξης και συγχρόνως των αντιλήψεων, των σχέσεων και των ταυτοτήτων των συμμετεχόντων ως μελών συγγραφικής κοινότητας και ως ατόμων-συγγραφέων. Τα ερευνητικά αυτά ευρήματα συνεισφέρουν στη βαθύτερη κατανόηση της συνθετό-τητας των κοινωνικοπολιτισμικών παραγόντων που συνδιαμορφώνουν αλλαγές στις πρακτικές παραγωγής και αναθεώρησης του γραπτού λόγου και στις ευκαιρίες μάθησής τους ως πλαισιωμένων (επι)κοινωνι(α)κών πράξεων. Επιβεβαιώνουν ότι οι αλλαγές αυτές είναι επίπονες και χρονοβόρες. Ταυτόχρονα, αναδεικνύουν ότι μπορούν να πραγματοποιηθούν μέσω συνεργατικών αναστοχαστικών σχημάτων, ακόμη και στις δυσκολότερες σχολικές και κοινωνικές συνθήκες και να αναδιαμορφώσουν τους ρόλους των παιδαγωγικών υποκειμένων, καθιστώντας τους −μέσω νέων τρόπων χρήσης της γραπτής γλώσσας− πρωταγωνιστές σε ιστορικά τοποθετημένες κειμενικές, προσωπικές και κοινωνικές ανα-θεωρήσεις και αλλαγές.