Το Ανοίκειο

Στην παρούσα διατριβή μελετάται η ψυχαναλυτική έννοια ανοίκειο, όπως αναπτύχθηκε από τον Sigmund Freud στο ομώνυμο έργο του (1919), με σκοπό να δοθεί μια αισθητική ερμηνεία της στον κινηματογράφο. Το γεγονός ότι η έννοια παραμένει, μέχρι και σήμερα, αταξινόμητη και στο περιθώριο τόσο των ψυχαναλυτικών όσο και των κινηματογραφικών ερευνών, αποτέλεσε κίνητρο για την παρούσα διεπιστημονική προσέγγιση, που επιχειρεί να συμβάλλει στην θεωρητική αναζωογόνηση του θέματος. Το ανοίκειο στην ψυχανάλυση αναγνωρίζεται ως το αίσθημα ανησυχίας που προκύπτει αναπάντεχα όταν απωθημένα παιδικά συμπλέγματα αναβιώνουν με κάποιο ερέθισμα ή όταν ξεπερασμένες αρχαϊκές πεποιθήσεις επιβεβαιώνονται εκ νέου. Στις κινηματογραφικές σπουδές εξετάζεται σε σχέση με συγκεκριμένες κινηματογραφικές συνθήκες κατάλληλες για την πρόκλησή του. Στην μετάβαση της έννοιας στο αισθητικό πεδίο αναγνωρίζεται η σχέση της με τον όρο ανοικείωση, που εισήγαγαν οι Ρώσοι φορμαλιστές στις αρχές του προηγούμενου αιώνα. O Viktor Shklovsky εφευρίσκει τον όρο, για να περιγράψει την δυνατότητα της τέχνης να ανανεώνει την αντιληπτική μας σχέση με τα πράγματα, που η καθημερινότητα έχει αυτοματοποιήσει, με το να ενσωματώνει στο οικείο το παράξενο. Μέσα από αυτό το συσχετισμό, το ανοίκειο αναγνωρίζεται όχι μόνον ως συναίσθημα αλλά και ως μηχανισμός και επομένως ως κάτι που μπορεί να κατασκευαστεί μέσα στην τέχνη του κινηματογράφου. Η διατριβή είναι το αποτέλεσμα θεωρητικής έρευνας και κριτικής ανάλυσης και δομείται σε τρεις μεθοδολογικούς άξονες: στον πρώτο το ανοίκειο αναλύεται στην ψυχαναλυτική και την αισθητική θεωρία, στον δεύτερο γίνεται κριτική ανάλυση σε κινηματογραφικά παραδείγματα τριών ταινιών του Béla Tarr, και στον τρίτο γίνεται πρακτική εφαρμογή των συμπερασμάτων μέσα από την δημιουργία μιας ταινίας μεγάλου μήκους με τίτλο ''Κοινός Τόπος'' και κριτική ανάλυση της εφαρμογής. Ο τελευταίος άξονας γνωστός και ως κριτική πρακτική (critical practice), αποτελεί μεθοδολογική πρωτοτυπία στην κινηματογραφική έρευνα στην Ελλάδα. Με τις τρεις αυτές προσεγγίσεις ολοκληρώνεται η ερεύνα στη σχέση ανοίκειου και κινηματογράφου ως τρόπος να αισθανθείς αλλά και να πράξεις το ανοίκειο στην έβδομη τέχνη.