Μέτρηση της οργανωσιακής κουλτούρας των ιατρών, νοσηλευτών και λοιπών επαγγελματιών υγείας σε κέντρα υγείας και νοσοκομεία της Κρήτης

Εισαγωγή Η οργανωσιακή κουλτούρα αποτελεί σημαντική παράμετρο στη διοίκηση των μονάδων υγείας. Τα τελευταία χρόνια, έχει προσελκύσει την προσοχή των ερευνητών λόγω της επίδρασής της στην αποτελεσματικότητα και αποδοτικότητα των οργανισμών ή στην ικανοποίηση από την εργασία και στην ασφάλεια. Ανάλογα, η ασάφεια και σύγκρουση ρόλων έχει σημαντική επίδρασή στη διαμόρφωση των εργασιακών σχέσεων, στο εργασιακό άγχος και στην ικανοποίηση που αντλείται από αυτές, αλλά και στην εύρυθμη και αποτελεσματική λειτουργία των οργανισμών Υγείας.Σκοπός Η παρούσα διατριβή αποσκοπούσε στην καταγραφή της οργανωσιακής κουλτούρας, που χαρακτηρίζει τους ιατρούς, τους νοσηλευτές και τους λοιπούς επαγγελματίες υγείας των Κέντρων Υγείας και των Νοσοκομείων της Κρήτης και στη διερεύνηση πιθανών συσχετίσεων του τύπου της οργανωσιακής κουλτούρας, ανά επαγγελματική ομάδα και ανά επίπεδο φροντίδας υγείας (πρωτοβάθμιο, δευτεροβάθμιο, τριτοβάθμιο) Επίσης, στη, μέτρηση του βαθμού ασάφειας και σύγκρουσης ρόλων των επαγγελματικών ομάδων ανά επίπεδο φροντίδας υγείας και στη διερεύνηση πιθανόν συσχετίσεων ανάμεσα στον τύπο οργανωσιακής κουλτούρας και του βαθμού ασάφειας και σύγκρουσης ρόλων των ιατρών νοσηλευτών και λοιπών επαγγελματιών υγείας στις δομές υγείας της Κρήτης.Πληθυσμός και μέθοδοι Ερευνητικό πεδίο της μελέτης αποτέλεσαν επτά (50%), από τα 14 Κέντρα Υγείας της περιφέρειας Κρήτης τα οποία επιλέχθησαν τυχαία και αναλογικά του αριθμού τους, σε κάθε νομό (Λασίθι: Τζερμιάδου, Ηράκλειο: Αγ. Βαρβάρας-Άνω Βιάννου-Χάρακα, Ρέθυμνο: Ανωγείων-Σπηλίου, Χανιά: Βάμου) και το σύνολο των Νοσοκομείων της Κρήτης (Χανίων, Ρεθύμνου, Ηρακλείου Αγίου Νικολάου). Το δείγμα της μελέτης αποτέλεσαν 231 Ιατροί, Νοσηλευτές και Επαγγελματίες Υγείας που επιλέχτηκαν μέσω πολυσταδιακής στρωματοποιημένης δειγματοληψίας. Ο συνολικός πληθυσμός τους το 2006 στα Κέντρα Υγείας, στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο και στα Γενικά Νοσοκομεία ήταν 3609 άτομα (1420 Ιατροί, 1670 Νοσηλευτές και 519 Επαγγελματίες Υγείας). Το συνολικό δείγμα, διαχωρίστηκε σε 3 ομάδες για κάθε επίπεδο φροντίδας υγείας (77 από τα Κέντρα Υγείας, 75 από τα Γενικά Νομαρχιακά Νοσοκομεία και 79 από το Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο). Παρόμοια, κάθε ομάδα από αυτές περιελάμβανε από κάθε επίπεδο φροντίδας υγείας (Κέντρα Υγείας, Γενικά Νομαρχιακά Νοσοκομεία, Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο) τυχαίο δείγμα περίπου 25 Ιατρών, 25 Νοσηλευτών και 25 επαγγελματιών Υγείας (σύνολο 75 ατόμων). Η συλλογή των δεδομένων πραγματοποιήθηκε από τον Σεπτέμβριο έως και το Νοέμβριο του 2006. Για τη καταγραφή της οργανωσιακής κουλτούρας των ιατρών, των νοσηλευτών και των λοιπών επαγγελματιών Υγείας των Νοσοκομείων και των Κέντρων Υγείας της Κρήτης, χρησιμοποιήθηκε η ελληνική σταθμισμένη έκδοση του Organizational Culture Inventory (OCI). Το Organizational Culture Inventory (OCI), αναγνωρίζεται ως ένα από τα πιο διαδεδομένα και αναλυτικά μελετημένο, ερευνητικό εργαλείο, διεθνώς. Οι μέσες βαθμολογίες που προέκυψαν από την “αδρή” ανάλυση των απαντήσεων για κάθε ένα από τα 12 συμπεριφορικά πρότυπα κουλτούρας του ερωτηματολογίου, μετατράπηκαν σε εκατοστιαίες θέσεις και αναλύθηκαν από την Human Synergistics International, κάτοχο των πνευματικών δικαιωμάτων του ερευνητικού εργαλείου. Η υψηλότερη εκατοστιαία θέση (ΕΘ), υποδεικνύει το κυρίαρχο (πρωτεύον) συμπεριφορικό πρότυπο, η αμέσως επόμενη υψηλότερη εκατοστιαία θέση υποδεικνύει το δευτερεύον συμπεριφορικό πρότυπο.Στη μέτρηση των βαθμών ασάφειας και σύγκρουσης ρόλων, χρησιμοποιήθηκαν δύο σχετικές σταθμισμένες κλίμακες με αντίστοιχη ελληνική μετάφραση και προσαρμογή. Η ανάλυση της ασάφειας και σύγκρουσης ρόλων, έγινε με βάση τις κατανομές περιγραφικών χαρακτηριστικών του συνόλου εργαζομένων. Τόσο οι κλίμακες ασάφειας και σύγκρουσης ρόλων, όσο και εκείνες της οργανωσιακής κουλτούρας ελέγχθηκαν ως προς την κανονικότητα τους μέσω της διαγραμματικής μεθόδου Q-Q (κατά Blοm) και βρέθηκε ότι ακολουθούν κανονική κατανομή, ενώ υπολογίστηκαν οι μέσες τιμές τους και για τη σύγκρισή τους τα αντίστοιχα 95% διαστήματα εμπιστοσύνης (95%ΔΕ). Η συσχέτιση του τύπου οργανωσιακής κουλτούρας με τους βαθμούς μονομεταβλητών συσχετίσεων των κλιμάκων ασάφειας/σύγκρουσης ρόλων, ελέγχθηκε με τη χρήση συντελεστών συσχέτισης r-Pearson. Με τη μέθοδο πολλαπλής ανάλυσης συνδιακύμανσης, εκτιμήθηκαν οι τυχόν διαφορές των κλιμάκων ασάφειας/σύγκρουσης ρόλων ως προς τα επίπεδα φροντίδας υγείας (πρωτοβάθμια, δευτεροβάθμια, τριτοβάθμια) αλλά και τις επαγγελματικές ομάδες (ιατρικό προσωπικό, νοσηλευτές, λοιποί επαγγελματίες υγείας). Ως συμμεταβλητές ελέγχου χρησιμοποιήθηκαν το φύλο, η ηλικία, το επίπεδο εκπαίδευσης, το επίπεδο φροντίδας υγείας, η επαγγελματική ομάδα και η προϋπηρεσία. Η ετερογένεια ελέγχθηκε με τον έλεγχο Levene. Ως αποδεκτό επίπεδο σημαντικότητας ορίστηκε το 0,05. Η περιγραφική στατιστική μέθοδος χρησιμοποιήθηκε για την ανάλυση των δεδομένων. Τα αποτελέσματα παρουσιάζονται σε πίνακες και σε κυκλικά υποδείγματα απεικόνισης. Όλες οι στατιστικές αναλύσεις έγιναν με τη χρήση του προγράμματος IBM SPSS software (IBM SPSS Statistics for Windows, Version 23.0. Armonk, NY: IBM Corp). Αποτελέσματα Στη μελέτη συμμετείχαν συνολικά 71 άνδρες και 160 γυναίκες (ν=231), που εργάζονταν σε δομές υγείας της Κρήτης. Από αυτούς το 33,3% εργαζόταν σε Κέντρα Υγείας, 32,5% σε Γενικά Δημόσια Νοσοκομεία και το 34,2% στο Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο. Το 44,6% των συμμετεχόντων είχε επαγγελματική προϋπηρεσία >10 ετών, ενώ το 77% ήταν απόφοιτοι τριτοβάθμιου Ακαδημαϊκού ιδρύματος. Το σύνολο των εργαζομένων στις δομές υγείας της Κρήτης (ιατροί, νοσηλευτές και άλλοι επαγγελματίες υγείας), θεωρούσε ότι η Επιθετική/Αμυντική οργανωσιακή κουλτούρα χαρακτηρίζει τις δομές αυτές (89η εκατοστιαία θέση - ΕΘ), με κυρίαρχα συμπεριφορικά πρότυπα (πρωτεύοντα), αυτά της Εξουσίας (95η ΕΘ) και της Αποφυγής (95η ΕΘ), ακολουθούμενα από το Αντιδραστικό συμπεριφορικό πρότυπο (94η ΕΘ, δευτερεύον), ενώ δεν παρατηρήθηκαν σημαντικές διαφοροποιήσεις όσον αφορά το φύλο και την ηλικία των εργαζομένων στις δομές αυτές.Σύμφωνα με τους εργαζόμενους, η Επιθετική/Αμυντική οργανωσιακή κουλτούρα χαρακτηρίζει τις δομές υγείας σε όλα τα επίπεδα φροντίδας (πρωτοβάθμιο επίπεδο: 91η ΕΘ, δευτεροβάθμιο: 86,5 ΕΘ και τριτοβάθμιο: 87,8 ΕΘ). Όσον αφορά τα συμπεριφορικά πρότυπα στις δομές της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας προκύπτει από τους εργαζόμενους (ν=77) να επικρατεί ως πρωτεύον το Αντιδραστικό συμπεριφορικό πρότυπο (98η ΕΘ) και ακολουθούν τα συμπεριφορικά πρότυπα της Αποφυγής και της Εξουσίας (95η ΕΘ). Στους οργανισμούς υγείας που ανήκουν στο δευτεροβάθμιο επίπεδο φροντίδας υγείας, και από το σύνολο των συμμετεχόντων στη μελέτη (ν=75) προκύπτει ότι επικρατεί το συμπεριφορικό πρότυπο της Εξουσίας (95η ΕΘ) και το Ανταγωνιστικό (91η ΕΘ). Τέλος, από το σύνολο των εργαζομένων (ν=79) στην τριτοβάθμια δομή, διαφαίνεται ότι επικρατεί το συμπεριφορικό πρότυπο της Αποφυγής (98η ΕΘ) ακολουθούμενο από το συμπεριφορικό πρότυπο της Εξουσίας (95η ΕΘ).Ειδικότερα, το σύνολο του ιατρικού προσωπικού (ν=75) χαρακτηρίζει η Επιθετική/αμυντική κουλτούρα (92η ΕΘ), στις δομές υγείας, με κυρίαρχο (πρωτεύον συμπεριφορικό πρότυπο την Εξουσία και την Αποφυγή (97η ΕΘ) και δευτερεύον συμπεριφορικό πρότυπο το Αντιδραστικό (94η ΕΘ). Ο ίδιος τύπος οργανωσιακής κουλτούρας καταγράφηκε και κατά τη μελέτη του ιατρικού προσωπικού ανάλογα με το επίπεδο φροντίδας υγείας που ανήκει ο οργανισμός στον οποίο ασκεί τα καθήκοντά του. Ανάλογα, το σύνολο του νοσηλευτικού προσωπικού (ν=81), χαρακτηρίζεται από Επιθετική/αμυντική οργανωσιακή κουλτούρα (86,5η ΕΘ), ενώ δεν παρουσιάζεται διαφοροποίηση στον τύπο οργανωσιακής κουλτούρας σε σχέση με το επίπεδο φροντίδας υγείας που ανήκει ο οργανισμός.Τέλος, σύμφωνα με τις άλλες κατηγορίες επαγγελματιών υγείας (ν=75) (φυσιοθεραπευτές, μαίες, κοινωνικοί λειτουργοί κ.α), οι δομές υγείας της Κρήτης χαρακτηρίζονται επίσης από Επιθετική/αμυντική οργανωσιακή κουλτούρα (88,75ΕΘ), ενώ δεν παρατηρείται διαφοροποίηση στον τύπο οργανωσιακής κουλτούρας που χαρακτηρίζει τις δομές υγείας, όταν αυτές μελετώνται ανά επίπεδο φροντίδας υγείας.Η μέτρηση της ασάφειας και σύγκρουσης ρόλων στο σύνολο των εργαζομένων που συμμετείχαν στη μελέτη (ν=231) κατέγραψε μέση βαθμολογία ασάφειας ρόλων 3,00±1,25 και σύγκρουσης ρόλων 4,61±1,22. Από τη συσχέτιση των δυο κλιμάκων με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του δείγματος, φαίνεται ότι η αυξημένη ασάφεια σχετίζεται σημαντικά με το γυναικείο φύλο (r=0,150, p<0,05), με τις μικρότερες ηλικίες των εργαζομένων (r=-0,215, p<0.001) και με το νοσηλευτικό επάγγελμα (r=-0,208, p<0.001). Αντίθετα, η σύγκρουση ρόλων σχετίζεται με το ιατρικό επάγγελμα (r=-0,166, p<0.05) και με το επίπεδο φροντίδας των δομών υγείας (r=-0,145, p<0,05). Όσον αφορά στη συσχέτιση της ασάφειας και της σύγκρουσης ρόλων με την οργανωσιακή κουλτούρα που θεωρούν οι εργαζόμενοι ότι χαρακτηρίζει το σύνολο των δομών υγείας της Κρήτης, δεν βρέθηκε σημαντική συσχέτιση μεταξύ της ασάφειας ρόλων και των τύπων οργανωσιακής κουλτούρας (Εποικοδομητική, Παθητική/Αμυντική και Επιθετική/Αμυντική). Αντίθετα, η σύγκρουση ρόλων των εργαζομένων εμφανίζει σημαντική αρνητική συσχέτιση με την Εποικοδομητική οργανωσιακή κουλτούρα (r=-0,181, p<0,05) και θετική με την Παθητική/Αμυντική και Επιθετική/Αμυντική οργανωσιακή κουλτούρα στο σύνολο των δομών Υγείας της Κρήτης (r= 0,369, p<0,001 & r= 0,373, p<0,001, αντίστοιχα). Συμπεράσματα η Επιθετική/αμυντική οργανωσιακή κουλτούρα σύμφωνα με τους επαγγελματίες υγείας, κυριαρχεί στις δομές υγείας της Κρήτης με κυρίαρχα συμπεριφορικά πρότυπα την Αποφυγή και την Εξουσία και δευτερεύον το συμπεριφορικό πρότυπο της Αντιδραστικότητας. Η ασάφεια και σύγκρουση ρόλων καταγράφονται σε μικρό βαθμό. Η ασάφεια ρόλων στο σύνολο των εργαζομένων, δεν βρέθηκε να σχετίζεται με τον τύπο οργανωσιακής κουλτούρας που χαρακτηρίζει τις δομές υγείας της Κρήτης. Αντίθετα η σύγκρουση ρόλων, εμφανίζει υψηλή συσχέτιση με τον τύπο της Παθητικής/Αμυντικής και Επιθετικής/Αμυντικής οργανωσιακής κουλτούρας που κυριαρχεί στις δομές υγείας της Κρήτης. Τα αποτελέσματα της παρούσας διατριβής μπορούν να αξιοποιηθούν για τον σχεδιασμό και την εφαρμογή συγκεκριμένων διοικητικών παρεμβάσεων με στόχο την αλλαγή του τύπου οργανωσιακής κουλτούρας και τη μείωση της ασάφειας και σύγκρουσης ρόλων στις δομές υγείας της Κρήτης. Η ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναμικού, η ενδυνάμωση της διεπιστημονική συνεργασίας με διακριτούς ρόλους για κάθε επαγγελματική ομάδα, αλλά με κοινό στόχο την προσανατολισμένη στον ασθενή φροντίδα υγείας, θα οδηγήσει σε ακόμη πιο αποδοτικές και ποιοτικές υπηρεσίες υγείας, καλύπτοντας αποτελεσματικά τις ανάγκες του πληθυσμού.