Το επιτύμβιο ανάγλυφο στη νεοελληνική γλυπτική (1830-1900)

Η παρούσα έρευνα αποτελείται από δύο μέρη. Στο πρώτο μελετάται το Επιτύμβιο Ανάγλυφο και η θέση του στη νεοελληνική γλυπτική του 19ου αιώνα. Τα μνημεία που εξετάστηκαν εμπίπτουν μορφολογικά στον ελληνικό Νεοκλασικισμό, χρονολογούνται από το 1855 έως και την πρώτη δεκαετία του 20ού αιώνα και δεν ξεπερνούν το έτος 1920, όταν το Νεοκλασικό ιδίωμα έπαψε να είναι κυρίαρχο στην επιτύμβια γλυπτική.Ο συσχετισμός του Αναγλύφου με τη ζωγραφική και τη δυνατότητά της να είναι αφηγηματική, έδωσε το έναυσμα να εξεταστεί το Επιτύμβιο Ανάγλυφο στην ελληνική τέχνη του 19ου αιώνα, στο πλαίσιο του Νεοκλασικισμού, ως μία μορφή Αφήγησης με θέμα το θάνατο. Oλες οι ανάγλυφες αναπαραστάσεις (Πενθούν Πνεύμα, θρηνούσες μορφές κλπ αλλά και ανάγλυφοι σταυροί, λυχνάρια, γράμματα), εντάχθηκαν κάτω από τον ίδιο σκοπό, να απαντηθεί η ερώτηση: τι θέλουν να «πουν» τα μνημεία με τις διαφορετικές απεικονίσεις τους. Η παρούσα έρευνα πήρε τη μορφή μιας διερεύνησης αυτού του «για να πουν». Αναζητήθηκε ο τρόπος με τον οποίο μπορούν να «λεχθούν» οπτικά, τα νοηματικά περιεχόμενα του Επιτυμβίου Αναγλύφου, δηλαδή η διατήρηση της μνήμης και η απαθανάτιση του νεκρού, για τον οποίο δημιουργήθηκαν. Αναζητήθηκε ο τρόπος και τα κοινά χαρακτηριστικά, με τα οποία η επικοινωνία του μηνύματός τους γίνεται εφικτή.Σε ένα Επιτύμβιο μνημείο, μαζί με τις αναπαραστατικές μορφές του Επιτυμβίου Αναγλύφου υπάρχουν και λέξεις (ονόματα και επιγραφές) και αριθμοί (χρονολογίες γέννησης και θανάτου). Η μαρμάρινη πλάκα που φέρει το Επιτύμβιο Ανάγλυφο, θεωρήθηκε ως μία μορφή πολυτροπικού κειμένου. Προκειμένου να αναγνωστεί ως οπτικό «κείμενο», που περιλαμβάνει όλα τα παραπάνω, επιχειρήθηκε η εφαρμογή των εργαλείων της Αφηγηματολογίας, ΄Ενας ικανός αριθμός τέτοιων εργαλείων κατέστη δυνατό να μεταφερθεί από την ανάλυση των γλωσσικών κειμένων στη μορφολογική και νοηματική ανάλυση των Επιτυμβίων Αναγλύφων. Εξ αυτού θεωρούμε ότι εδραιώνεται η θέση μας ότι το Επιτύμβιο Ανάγλυφο μπορεί να θεωρηθεί ως μία μορφή οπτικής Αφήγησης.Στο τέλος της εργασίας, παρουσιάζονται τα συμπεράσματα της μελέτης. Το Επιτύμβιο Ανάγλυφο λειτουργεί ως γλώσσα επικοινωνίας με τη σταθερότητα των μορφολογικών χαρακτηριστικών του και τις τεχνικές της προσαγόρευσης του θεατή. Οι νεοκλασικές αρχές που το διέπουν του δίνουν τέτοια χαρακτηριστικά, ώστε να επιβάλλει στο θεατή την «ανάγνωσή» του σταθερά και αντικειμενικά, πέρα από υποκειμενικές ερμηνείες, τόσο ως προς τη μορφή του, όσο και ως προς το ηθικό του περιεχόμενο. Το ανάγλυφο, ως προθετικό έργο τέχνης, υπερβαίνει τη λειτουργικότητα της ταφικής χρήσης του μνημείου το οποίο κοσμεί και ωθεί την τροπικότητα της αντίληψης του θεατή να μετακινηθεί, από το προσωπικό συναίσθημα, το πένθος, στην αισθητική απόλαυση του έργου τέχνης και στο ξεπέρασμα του θανάτου.Στο δεύτερο μέρος, παρουσιάζεται το Φωτογραφικό Αρχείο. Πρόκειται για ένα δείγμα από εκατόν ενενήντα έξι μνημεία που μελετήθηκαν, φωτογραφημένα σε δέκα Κοιμητήρια ελληνικών πόλεων: Νάξος (6 μνημεία), Μεσολόγγι (7 μνημεία), Τήνος (13), Κεφαλλονιά (14 μνημεία), Πάτρα (15 μνημεία), Ναύπλιο (15 μνημεία), Καλαμάτα (16 μνημεία), Σύρος (17 μνημεία), Νεκροταφείο Αναστάσεως Πειραιώς (22 μνημεία) και Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών (71 μνημεία).. Όλα τα μνημεία και τα σχέδια της παρούσης μελέτης φωτογραφήθηκαν/φιλοτεχνήθηκαν από τη γράφουσα.