Το Υπουργείο των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως και η εκπαιδευτική πολιτική κατά την περίοδο 1844-1862

Η μελέτη του αντικειμένου της ιστορικής έρευνας που μας απασχόλησε ήταν μια επίπονη, διαρκής και συστηματική σειρά ενεργειών, η οποία απαιτούσε διεισδυτική οπτική στα μεθοδολογικά κριτήρια και στο ιστορικό υλικό. Συνεκτιμήθηκε ένα πλήθος στοιχείων, κατά την αξιολόγηση των οποίων έγινε φανερό ότι ήταν απαραίτητη και η συνεισφορά άλλων επιστημών και η επενέργεια και άλλων γνωστικών πεδίων. Τον σκοπό αυτό επιχείρησε να εξυπηρετήσει το παρόν πόνημα, το οποίο έχει ως θεματικό του άξονα τη λειτουργία και τον προσανατολισμό της εκπαίδευσης μέσα από τις πολιτικές του Υπουργείου «επί των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίου Εκπαιδεύσεως» κατά την περίοδο 1843-1862. Μελετήθηκαν οι συνθήκες, το νομικό πλαίσιο και το ιστορικοκοινωνικό συγκείμενο που επέβαλε την εφαρμογή συγκεκριμένων αποφάσεων και δράσεων αλλά και διερευνήθηκε ο ρόλος των προσώπων που βρέθηκαν στην ηγεσία και στις υπηρεσίες του Υπουργείου κατά τη διαχείριση των καταστάσεων. Τα μεθοδολογικά εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν, βασίστηκαν στην ιστορική και κοινωνιολογική ανάλυση των στοιχείων, των γεγονότων και των θεσμών, στη συγκυρία που αυτοί δρουν και εξελίσσονται. Επιλέχθηκε μια ολιστική και διεπιστημονική προσέγγιση του θέματος με επεξεργασία και ερμηνεία των επιμέρους συνιστωσών του και με τη χρήση ποιοτικών και ποσοτικών στοιχείων, όπως το απαιτεί η συγκριτική μεθοδολογία. Στην ιστορική ανάλυση είναι αναγκαία η οπτική της εξέλιξης των γεγονότων, για να επιτευχθεί η ανασυγκρότηση της ιστορικής πραγματικότητας στη βάση ενότητας του όλου με το μέρος. Ο σκοπός ήταν η «επανενεργοποίηση της εμπειρίας του παρελθόντος» μέσα από τη διαδικασία κατανόησης των στοιχείων του. Μετά την Επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου του 1843 το νομικό πλαίσιο λειτουργίας του Υπουργείου «επί των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίου Εκπαιδεύσεως» άλλαξε. Ο προσανατολισμός του ήταν η ίδρυση και λειτουργία δημοσίων σχολείων και εκπαιδευτηρίων καθώς και η βελτίωση των υλικοτεχνικών υποδομών, η ενίσχυσή τους σε έμψυχο δυναμικό, η φροντίδα για το διδακτικό προσωπικό και το μαθητικό πληθυσμό, η γενική επιθεώρηση και εκπαιδευτική εποπτεία, η προώθηση έκδοσης συγγραμμάτων και η σύσταση βιβλιοθηκών σε κάθε νομό, η συστηματικότερη προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς. Όσον αφορά στα εκκλησιαστικά, όφειλε να επιτηρεί την εύρυθμη λειτουργία και να προστατεύει την Εκκλησία και την περιουσία της, χωρίς να έχει αποφασιστικό ρόλο και να παρεμβαίνει στις διαδικασίες της. Η επιτέλεση αρκετών από τις δικαιοδοσίες αυτές, απαιτούσε οι αρμόδιες υπηρεσίες του ΥΕΔΕ να βρίσκονται σε συνεχή συνεργασία και επικοινωνία με τους φορείς της τοπικής αυτοδιοίκησης. Γι’ αυτό το λόγο ορισμένες από τις πολιτικές του Υπουργείου συχνά χρειάζονταν μεγάλο χρονικό διάστημα για την πραγμάτωσή τους. Ωστόσο, σημειώθηκαν και συλλογικές ή μεμονωμένες αντιδράσεις από διάφορες πολιτικές και κοινωνικές δυνάμεις κατά την εφαρμογή της εκπαιδευτικής πολιτικής.