Χρηστάκης Ζωγράφος, 1820 -1898

Η συμβολή μας αυτή στην ιστορία της ελληνικής επιχειρηματικότητας είναι η μελέτη της περίπτωσης του Χρηστάκη Ζωγράφου: ξεκινώντας από τα εδάφη της σημερινής Αλβανίας, την εποχή του Αλή πασά, ο Ζωγράφος έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στην Κωνσταντινούπολη των Mεταρρυθμίσεων, όπου εκτινάχθηκε οικονομικά, ασκώντας διάφορες άκρως επικερδείς ασχολίες, με σημαντικότερες εκείνες του ενοικιαστή δημοσίων προσόδων, του προμηθευτή κρέατος στον οθωμανικό αυτοκρατορικό στρατό και του τραπεζίτη.Ωστόσο το αρχικό κίνητρο της έρευνάς μας τοποθετείται σε διαφορετικό τόπο και χρόνο: τη Θεσσαλία του 1881. Στόχευσή μας υπήρξε να αποκωδικοποιήσουμε τα πλούσια ίχνη που ο ίδιος και η οικογένειά του άφησαν με την επιχειρηματική και φυσική τους παρουσία στη Θεσσαλία, από τη δεκαετία του 1860 ως τα μέσα του 20ου αιώνα, με σημαντικότερα κατά την άποψή μας, ένα ζαχαροποιείο και ένα ορυζοποιείο. Η οπτική αυτή της «υλικότητας» δεν εγκαταλείφτηκε σε όλη τη διάρκεια της έρευνας, αντιθέτως συμπληρώθηκε και εμπλουτίστηκε μέσα από την αρχειακή έρευνα. Καρπός της μια προσέγγιση που αμφισβητεί τη στερεοτυπική αντίληψη, η οποία εμπεδώθηκε στην ελληνική ιστοριογραφία από τη δεκαετία του 1970 αναφορικά με το ρόλο του περίφημου ομογενειακού κεφαλαίου της Κωνσταντινούπολης στη διατήρηση του θεσμού του τσιφλικιού μετά την προσάρτηση της Θεσσαλίας στο Ελληνικό Βασίλειο.Το συγκεκριμένο στερεότυπο δεν ήταν το μόνο, με το οποίο χρειάστηκε να αναμετρηθεί η έρευνά μας. Στην προσπάθεια να ιχνηλατήσουμε την ιστορία επιτυχίας του «αυτοδημιούργητου» Χρηστάκη, ξεκινήσαμε από το Κεστοράτι Αργυροκάστρου των αρχών του 19ου αιώνα, όχι μόνο διότι αποτέλεσε τον τόπο, όπου ο Ζωγράφος γεννήθηκε και έζησε τα πρώτα χρόνια της ζωής του, αλλά κυρίως γιατί οι πρακτικές των τσελέπικων οικογενειακών επιχειρήσεων, οι οποίες υπήρξαν το εφαλτήριο της οικονομικής του απογείωσης από τα μέσα του 19ου αιώνα στην Κωνσταντινούπολη έχουν τις ρίζες τους εκεί. Από την έντονη και πολυσχιδή του παρουσία στην πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας κατά το Τανζιμάτ επιλέξαμε να εστιάσαμε στο πεδίο της οικονομίας και της πολιτικής, κάνοντας τις αναγκαίες ερμηνευτικές αναγωγές στο πλαίσιο, κοινωνικό και πολιτισμικό, και στα δίκτυα των ανθρώπων που επικαθόρισαν τη δική του συνθήκη επιβίωσης.