Some Questions Concerning the Terminology used in Narrative Sources to Designate the Byzantine State

  T. Κ. Λουγγής  Σχετικά με την ορολογία των αφηγηματικών πηγών για το χαρακτηρισμό του βυζαντινού κράτους 1.    Ο όρος Ῥωμαίων ἐπικράτεια προϋποθέτει συγκεκριμένα σύνορα και χρησιμοποιείται σε ολόκληρη την υπερχιλιετή ζωή του βυζαντινού κράτους. 2.    Ο όρος Ῥωμαίων ἀρχὴ προϋποθέτει σύνορα μόνο στη διάρκεια των «σκοτεινών αιώνων» και αντικαθιστά στο Νικηφόρο και στο Θεοφάνη τον όρο Ῥωμαίων ἐπικράτεια . Βαθμιαία, ο όρος υπονοεί το ρωμαϊκό κράτος περιορισμένο στο χώρο, από την Άννα Κομνηνή ώς τον Ιωάννη Καντακουζηνό. 3.    Ο όρος 'Ρωμαίων ἀρχὴ είναι ευρύτερος σε περιεχόμενο από τον όρο 'Ρωμαίων πολιτεία (Προκόπιος ή, ακόμα, Πρίσκος Πανίτης). Αντίθετα, στον Ιωάννη Μαλάλα, στον Ευάγριο και στον Θεοφύλακτο Σιμοκάττη, ο όρος Ρωμαίων πολιτεία έχει εδαφική σημασία. Η συνήθεια αυτή θα υιοθετηθεί και από τους Νικηφόρο πατριάρχη, Θεοφάνη και Κωνσταντίνο Πορφυρογέννητο για να αποδώσει καταστάσεις ώς το 724. 4.    Από τις αρχές του 9ου αιώνα εμφανίζεται ο όρος Ῥωμαίων ἡγεμονία (Γενέσιος, Σκυλίτζης), ταυτόχρονα με την επανεμφάνιση του όρου Ῥωμαίων πολιτεία με ελαφρά διαφορετική έννοια τώρα (κρατική οργάνωση). Στην Άννα Κομνηνή και στο Νικήτα Χωνιάτη, ο όρος Ῥωμαίων πολιτεία απουσιάζει, ενώ απαντάται σε κείμενα που αποπνέουν βυζαντινή κρατική συνέχεια και σταθερότητα (Λέων Διάκονος, Ιωάννης Κίνναμος). 5.    Η μελέτη προσπαθεί να παρακολουθεί την εναλλαγή των αποχρώσεων της έννοιας των πιο πάνω όρων σε αντιστοιχία με την εξέλιξη της βυζαντινής πολιτικής ιδεολογίας στην εξωτερική πολιτική. Πρόκειται για προσωρινά συμπεράσματα, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά την εξέταση των όρων Ῥωμαίων βασιλεία , τὸ ῥωμαϊκόν , Ῥωμανία κλπ.