English (United Kingdom)

https://curated-unify.zendy.io/wp-json/zendy-region/v1/featured_content/oa?rat=en

https://curated-unify.zendy.io/wp-json/zendy-region/v1/highlighted_journal/

Global: Zendy Plus annual

Presents the access of premium content as premium feature

Premium Content

Presents the keyphrase highlighting as premium feature

Keyphrase Highlighting

Presents the summarisation as premium feature

Summarisation

Insights

Presents the pdf analysis as premium feature

PDF Analysis

Presents the zaia usage as premium feature

ZAIA

Global: Zendy Plus monthly

Global: Zendy Tools annual

Global: Zendy Tools monthly

Global: Zendy Free Plan

The religious power structures were for organized religions, a key element of their existence. The religious structures connected also with social structures and they served practical needs of people. Today the institutional religions beyond their traditional offline religious function obtain an online presence on the internet. This article discusses the question: if the online presence of religious faiths changes the traditional religious authority and transforms them and if this happens in the Greece Orthodox Church. Περίληψη Οι θρησκευτικές δομές εξουσίας αποτελούσαν για τις οργανωμένες θρησκείες ένα βασικό στοιχείο της ύπαρξής τους. Οι θρησκευτικές δομές συνδέονταν επίσης με τις κοινωνικές δομές και εξυπηρετούσαν πρακτικές ανάγκες των ανθρώπων. Σήμερα, οι θεσμικές θρησκείες πέρα από την παραδοσιακή τους offline θρησκευτική λειτουργία αποκτούν και μια online παρουσία στο χώρο του διαδικτύου. Το άρθρο αυτό πραγματεύεται το ερώτημα εάν η online θρησκευτική παρουσία των θρησκειών μεταβάλλει τις παραδοσιακές θρησκευτικές δομές εξουσίας και τις μετασχηματίζει. Επίσης, διερευνάται κατά πόσο αυτό συμβαίνει στην Ορθόδοξη Εκκλησία της Ελλάδος. Λέξεις κλειδιά: Θρησκευτικές δομές, online – offline θρησκεία, θρησκευτική εξουσία, θρησκευτικοί επικοινωνητές. 1. Οι θρησκευτικές δομές ως δομές εξουσίας Οι θρησκείες συγκροτούνται παραδοσιακά στα πλαίσια κοινωνικών ομάδων, οι οποίες συνθέτουν τις πολλαπλές και διαφορετικές κοινωνικές κατασκευές. Διαμορφώνουν και αναδιαμορφώνουν τα συστατικά χαρακτηριστικά των κοινωνικών σχέσεων στο βαθμό που ασχολούνται με τις πρακτικές όψεις της ζωής και αναδιατυπώνουν το νόημά της, ακόμα και όταν διαχειρίζονται μεταφυσικές αναζητήσεις. Ας μη μας διαφεύγει ότι η κατασκευή του νοήματος αποτελεί το θεμελιωδέστερο στοιχείο της ίδιας της κοινωνίας, στο βαθμό που σχετίζεται με το σώμα της πρακτικής γνώσης, της γνώσης δηλαδή εκείνης που συνδέεται με την οικονομική ζωή των ανθρώπων, και προσδιορίζει την ίδια την ανθρώπινη συμπεριφορά. Άλλωστε, η γνώση αυτή καθ’ αυτή παράγεται για να καταναλωθεί. Η διασύνδεσή της με τις καθημερινές ανάγκες των ανθρώπων και η ανάδυσή της σε σχέση με τις κοινωνικές δομές που τελικά νομιμοποιούν την ύπαρξή της αποτέλεσαν τα δύο στοιχεία της καθιέρωσής της. Η θεσμοποίηση της γνώσης δεν λειτούργησε ανεξάρτητα από τη θεσμική οργάνωση της ίδιας της κοινωνίας, στην υπηρεσία της οποίας και τέθηκε. Η διαμόρφωση μιας κοινωνίας κυνηγών π.χ. στηρίζεται στις τεχνικές του κυνηγιού, οι οποίες σ’ έναν ορισμένο βαθμό θεσμοποιούνται και αποκρυσταλλώνονται ως τμήμα του κοινωνικού κόσμου, η παραγωγή και η αναπαραγωγή του οποίου στηρίζεται στη θεσμοθέτηση οργάνωση της γνώσης αυτής (Berger & Luckmann, 2003, σ. 132-133). Έτσι η κατασκευή της αντικειμενικής πραγματικότητας ως κοινωνικής δομής, δεν είναι ένα γεγονός που συνδέεται αποκλειστικά με τον κόσμο που μας περιβάλλει, αλλά πολύ περισσότερο με τον τρόπο που τα υποκείμενα τοποθετούν τον εαυτό τους στον κόσμο αυτό, τον αποκωδικοποιούν, υιοθετούν τις περιγραφές του, και στην ουσία τον οικειοποιούνται. Σε κάθε περίπτωση, τόσο η συγκρότηση όσο και η διαχείριση ενός κόσμου που προϋποθέτει τη μορφή και οργάνωση της χρηστικής γνώσης παραπέμπουν στις σχέσεις εξουσίας, οι οποίες αναδύονται ως συστατικά χαρακτηριστικά της ίδιας της κοινωνικής δομής, δηλαδή του συνόλου των σχέσεων, τυπικών και άτυπων, που συγκροτούν τα δίκτυα 1 Επίκουρος Καθηγητής Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης Πανεπιστημίου Αιγαίου Παιδαγωγικά ρεύματα στο Αιγαίο Θεωρείο 2 επικοινωνίας των ανθρώπων μεταξύ τους και διαμορφώνουν το κοινωνικό περίγραμμα μιας οργανωμένης κοινωνίας. Τα δίκτυα των κοινωνικών σχέσεων είναι δίκτυα εξουσίας, στο βαθμό που η διαχείριση της γνώσης ικανοποιεί ανάγκες και επιτυγχάνει σκοπούς. Η θεσμοποίηση των σχέσεων αυτών δημιουργεί την ποικιλία των δομών εξουσίας μέσα στην κοινωνία. Η θεσμική παρουσία της θρησκείας λειτουργεί στα πλαίσια των δομών εξουσίας, στο βαθμό που παρέχει μια εγγυημένη ερμηνευτική πρόσβαση στον κόσμο της θρησκευτικής γνώσης, η οποία ωστόσο δομεί τον πραγματικό κόσμο και το περιεχόμενό του με ένα διαφορετικό τρόπο. Σύμφωνα με τον Eliade, οι «ιερές ιστορίες», οι «ιεροί τόποι», οι «τελετές εισόδου και εξόδου», οικοδομούν έναν κόσμο οντολογικά παρόντα και εμπλεκόμενο με την καθημερινότητα των ανθρώπων. Οι μυθολογικές αφηγήσεις αποκτούν νόημα στο βαθμό που εμπλέκονται με τον πραγματικό κόσμο, τον αναδημιουργούν και μετασχηματίζουν το νόημά του. Ο «εικονικός» αυτός κόσμος των θρησκευτικών αφηγήσεων γίνεται αισθητός και προσαρμόζεται στις ανάγκες κάθε πραγματικής κοινωνίας. Για τον Eliade το κοσμολογικό σχήμα και η τελετουργική απεικόνισή του επαναλαμβάνεται ως κοινή συνισταμένη της δημιουργίας, αλλά και της αναδημιουργίας του κόσμου, προκειμένου ο κόσμος που μας περιβάλλει να γίνει ο «δικός μας κόσμος» (Eliade, 2002). Σε πολλές περιπτώσεις οι επαναλήψεις των θρησκευτικών αφηγήσεων και των κοσμολογικών αναπαραστάσεων εξυπηρετούν ακριβώς το σκοπό αυτό, από την μία πλευρά αναδεικνύουν τις κυρίαρχες και νόμιμες αφηγήσεις, ενώ από την άλλη πλευρά τείνουν να αποκτούν μονιμότερα χαρακτηριστικά στην ανθρώπινη συνείδηση. Η αποκρυστάλλωση και κυριαρχία των δομών αυτών ενέχει όπως είναι φυσικό χαρακτηριστικά επιβολής. Σύμφωνα με τον Berger, ο «θεμελιώδης καταναγκασμός της κοινωνίας» (Berger, 1969, σ. 12) δεν βρίσκεται στους μηχανισμούς κοινωνικού ελέγχου που διαθέτει έτσι και αλλιώς μια κοινωνία, αλλά στη δύναμή της να προβάλλεται και να επιβάλλεται μέσα από την κατασκευή των κόσμων αυτών που γίνονται στη συνείδηση των ανθρώπων κυρίαρχοι και για το λόγο αυτό νόμιμοι. Ο «θεμελιώδης καταναγκασμός της κοινωνίας» δεν συνίσταται μόνο στη διαδικασία κατασκευής των κόσμων που μας περιβάλλουν, αλλά πολύ περισσότερο στη διατήρησή τους στη συνείδηση των υποκειμένων. Αντιλαμβάνεται λοιπόν κάποιος ότι οι θρησκείες που παρέχουν μια συνεπή θεωρία νοήματος και αντιπροσωπεύουν μια ορισμένη οργάνωση του κόσμου διαχειρίζονται με τις λεκτικές και τελετουργικές επαναλήψεις ιεραρχίες στο βαθμό που η ίδια η οργάνωση του νοήματος και του κόσμου προϋποθέτει δομή και άρα τάξη. Μέσα από τη διαδικασία αυτή προκύπτει η νομιμοποίηση των κοινωνικών κόσμων που μας περιβάλλουν και η οποία σχετίζεται σε πολύ μεγάλο βαθμό με τη διαχείριση των κόσμων αυτών από τα άτομα που επιφορτίζονται με τους αντίστοιχους ρόλους. Άλλωστε «οι θεσμοί και τα συμβολικά σύμπαντα νομιμοποιούνται από ζώντα άτομα, τα οποία έχουν συγκεκριμένες κοινωνικές τοποθετήσεις και συγκεκριμένα κοινωνικά συμφέροντα» (Berger & Luckmann, 2003, σ. 237). Με την έννοια αυτή, οι παραδοσιακοί επικοινωνητές της θρησκείας (Νότας, 2009), όπως ιερείς, μοναχοί, προφήτες, σαμάνοι και γενικότερα όλοι εκείνοι που αναδείχθηκαν ως διανοούμενοι της θρησκείας καθιερώθηκαν στις θρησκευτικές τους κοινότητες ως διαχειριστές των ιεραρχικών μορφών εξουσίας. Αρχικά, ενώ διαχειρίστηκαν, σύμφωνα με τον Weber (2009, σ. 288), το «χάρισμα» ως μια έκτακτη ξεχωριστή ιδιότητα που διέθεταν, στη συνέχεια το ενέταξαν σε κάποια μορφή κανονικότητας, την οποία διαμοιράστηκε ολόκληρη η κοινότητα και η οποία ανέλαβε για λογαριασμό της τη νομιμοποίηση του χαρίσματος. Με την έννοια αυτή το άτομο πλέον δεν νομιμοποιείται ως χαρισματικό από τις δικές του εξαιρετικές ενέργειες, αλλά από την αναγωγή του «χαρίσματος» στο σώμα μιας κοινότητας, η οποία μέσα από μια γραφειοκρατική οργάνωση της εξουσίας διαχειρίζεται το «χάρισμα» για λογαριασμό της, το νομιμοποιεί και το αναπαράγει. Οι θρησκευτικές κοινότητες οργανώθηκαν σε θεσμικό επίπεδο γύρω από την «καθημερινοποίηση» του χαρίσματος, δημιουργώντας ιεραρχικές δομές εξουσίας, οι οποίες μέσα από την τήρηση των κανόνων επιβλήθηκαν ως κυρίαρχες. Οι ομάδες εξουσίας αντλούσαν πλέον την αυθεντία τους από την παράδοση, καθιερώνοντας Παιδαγωγικά ρεύματα στο Αιγαίο Θεωρείο 3 παράλληλα όρους ορθολογικής πειθάρχησης σε κανόνες, η καταγωγική λειτουργία των οποίων ανάγεται στο «ένδοξο χαρισματικό» παρελθόν της κοινότητας. Ο Whitehouse διακρίνει δύο τύπους θρησκευτικής δέσμευσης από την πλευρά των συμμετεχόντων σε μια θρησκευτική ομάδα, τον «εικονιστικό» και το «δογματικό», οι οποίοι ανταποκρίνονται σ’ έναν ορισμένο βαθμό στις ιεραρχικές δομές εξουσίας που αναφέρθηκαν σύμφωνα με τα παραπάνω. Ο «εικονιστικός» τύπος στηρίζεται σε τελετουργίες, οι οποίες σπάνια επαναλαμβάνονται, προκαλούν υψηλή συναισθηματική διέγερση, το τελετουργικό νόημα είναι εσωτερικά παραγόμενο, οι τεχνικές αποκάλυψης στηρίζονται στην εικονικότητα, την πολυφωνία και την πολυσημία, απουσιάζει η παρουσία κεντρικής – δυναμικής ηγεσίας, παρουσιάζουν έντονη κοινωνική συνοχή, εξαπλώνονται αργά και σε περιορισμένη κλίμακα, έχουν χαμηλό βαθμό ομοιομορφίας και αποκεντρωμένη μορφή. Αντίθετα, ο «δογματικός» τύπος στηρίζεται σε τελετουργίες οι οποίες έχουν υψηλή συχνότητα μετάδοσης, προκαλούν όμως χαμηλή συναισθηματική φόρτιση, το τελετουργικό νόημα είναι επίκτητο-διδασκόμενο, ενώ οι τεχνικές αποκάλυψης στηρίζονται στη ρητορική, την αφήγηση και τη λογική ενσωμάτωση. Προϋποθέτει δυναμική – κεντρική ηγεσία, προκαλεί χαλαρή κοινωνική συνοχή, γρήγορη εξάπλωση σε ευρεία κλίμακα, ενώ ο βαθμός ομοιομορφίας είναι υψηλός. (Whitehouse, 2003, σ. 199). Η τυπολογία μετάδοσης των θρησκευτικών αντιλήψεων του Whitehouse, χωρίς να είναι η μοναδική, είναι ωστόσο ενδεικτική των σχέσεων εξουσίας που αναπτύσσονται μέσα στις θρησκευτικές κοινότητες, οι οποίες κινητοποιούν λιγότερο ή περισσότερο θρησκευτικές ομάδες στα πλαίσια διάχυσης και αναπαραγωγής της θρησκευτικής γνώσης από τη μια πλευρά, ενώ από την άλλη επιχειρούν τη δημιουργία νέων θρησκευτικών συσσωματώσεων στα πλαίσια συγκρότησης και ανασυγκρότησης δομών εξουσίας. Η τελετουργία ως διαδικασία έκτακτης ή θεσμοθετημένης δράσης από την πλευρά των πιστών συγκεφαλαιώνει ουσιαστικά όλες τις προϋπάρχουσες στην κοινότητα δομές εξουσίας και τις επικαιροποιεί, ανανεώνοντας όχι μόνο την ύπαρξη και παρουσία της κοινότητας στο σύνολό της, αλλά και τις κυρίαρχες σχέσεις εξουσίας μέσα σ’ αυτήν. Σε κάθε περίπτωση, οι θρησκείες είτε ως χαρισματικές είτε ως δογματικές μορφές εξουσίας, συγκεφαλαιώνουν και αναπαράγουν τις μορφές εκείνες σκέψ

Η αναπαραγωγή των Ελλήνων: μύθοι και πραγματικότητα Ι. Η πορεία της γεννητικότητας και της ολικής γονιμότητας στη μεταπολεμική περίοδο