English (United Kingdom)

https://curated-unify.zendy.io/wp-json/zendy-region/v1/featured_content/oa?rat=en

https://curated-unify.zendy.io/wp-json/zendy-region/v1/highlighted_journal/

Global: Zendy Plus annual

Presents the access of premium content as premium feature

Premium Content

Presents the keyphrase highlighting as premium feature

Keyphrase Highlighting

Presents the summarisation as premium feature

Summarisation

Insights

Presents the pdf analysis as premium feature

PDF Analysis

Presents the zaia usage as premium feature

ZAIA

Global: Zendy Tools annual

Global: Zendy Free Plan

Global: Zendy Tools monthly

Global: Zendy Plus monthly

Felsefe ve din, hayata dair en temel sorularimiza cevap bulmak ve boylece ona bizi tatmin edebilecek bir anlam yuklemek icin basvurdugumuz iki farkli izah alanidir. Bu sebeple, kendilerine yuklemis oldugumuz bu onemli gorevden oturu her ikisi de hayatimiza dair aradigimiz, kisaca hakikat diyerek ifade edilebilecek, ortak bir amaca yonelmis gibi gorunmektedirler. Soz konusu bu amac ortakligi sebebiyle her iki alanin birbirine yakinlastigina, birbirlerini farkli yonlerden desteklediklerine, hatta kabul ettikleri yaklasimlar elverdigi olcude birbirlerinden istifade ettiklerine taniklik ederiz. Ancak is hakikat iddia etmeye geldigi vakit bu iki alan arasinda kacinilmasi guc bir cekismenin ortaya cikmasi da muhtemeldir. Hal boyle olunca felsefe ve dinler tarihi alanlari pek cok ortakliga oldugu kadar cekismeye de taniklik eder ki bunlardan birisi de oldukca bilinen ve cokca tartisma konusu olan kritik felsefedir. Calismamiz, cok guclu bir hakikat iddiasinda bulunan Kant’in kritik felsefesinin, dinle buyuk oranda catismaci bir iliski icerisine girmek suretiyle benimsedigi pozisyonu incelemeyi hedeflemektedir. Aciktir ki din sahasi en uygun karsiligini Kant’in ahlak dusuncesi icerisinde bulmaktadir, ancak belirtmek isteriz ki, tum kritik felsefe, Kant’in kullandigi terminolojiyle ifade edersek bir mimari olmasi itibariyle, bu konuyu ele almaktan geri kalmaz. Bu sebeple calismamizin icerigini, Kant dusuncesine dair mumkun oldugunca uygun bir serimleme yapabilmek niyetiyle bu mimarinin uzerinde durdugu en onemli kisimlari goz onunde bulundurarak olusturduk.  Kritik felsefenin mimari yapisi bu calismanin konusunu neredeyse zorunlu bir bicimde uc kisimda ele almamizi gerektirdi. Cunku Kant, bu yapi uyarinca, kendi din yaklasimini, dusuncesinin her momentinde konunun farkli bir kismina –saf spekulatif, saf pratik, ampirik ve tarihsel yonler vb.- egilmek suretiyle ortaya koymaktadir. Bunlar bizim konumuza, yani dine dair mutmain olabilecegimiz bir tesrih yapabilmemiz bakimindan kritik felsefe icerisindeki en onemli alanlara karsilik gelmektedirler. Bu yuzden calismamizi uc parcaya ayirdik. Bunlarin ilkinde Kant’in, butun bir bati dusuncesine damgasini vuran onto-teolojiyi hedef alan itirazini icerecek sekilde tabii teolojiye dair ortaya koymus oldugu elestiriyi ele alacagiz. Sonrasinda Kant’in, dini ihata edebilmek ve ona, tabiatin ve akil sahibi varliklarin nihai ahlaki amaci goz onunde bulunduruldugunda belli bir deger atfedebilmek bakimindan yegane alan olarak gordugu ahlak felsefesini inceleyecegiz. En son bolumde ise Kant’in Kritikserisinde yer alan uc temel kitabi bitirdikten sonra yoneldigi son calismalarinin temel mevzularindan biri olan tarihsel din konusundaki tutumunu ele almaya calisacagiz. Bahsi gecen gec donem eserleri Kritiklerinsiyaset, tarih, antropoloji ve pek tabii din gibi konulara tatbiki olarak dusunulebilirler. Bu sebeple son bolumdeki incelememiz kritik felsefenin amaclarini ve basarilarini tahlil edebilmemiz acisindan onem arz etmektedir. Calismamizin alanini bu sekilde belirledikten sonra bu tezle ulasmak istedigimiz temel hedefin, Kant’in dusuncesinin en temel momentlerini icerecek sekilde onun din ve bununla ilgili bir grup onemli kavrama dair fikirlerini tahlil etmek oldugunu soyleyebiliriz. Bununla beraber insanoglunun alemle ve onun yaraticisiyla ilgili en temel problemlerine dair cozum getiren en uygun sistem olmak iddiasina dikkat cekmek suretiyle Kant’in bakis acisina bir elestiri getirmeye calisacagiz. Bu sekilde Kant dusuncesinin, transandantal idealizmin kabul edebilecegi sinirlara cekilemeyecek olan tum alternatif izah sekillerini ve pek tabii bilme yetileri araciligiyla ihata edilemeyecek olani yani irrasyoneli disladigini ifade edebiliriz. Saniyoruz ki bati felsefesinin koklerinin antik felsefeye dayandigi olcude monoteizm gelenegiyle de siki baglanti icerisinde oldugunu hatirlatmaya gerek yoktur. Bu ikisi felsefenin siklikla birbirleriyle uzlasamaz bilesenleri olarak anilirlar ki bu durum en acik ifadesini “Quid ergo Athenis et Hierosolymis?” sorusunda bulur. Yine de Tertulyanus’un itirazina ragmen bati felsefesi monoteizmle oyle girift bir iliski icerisine girmistir ki Kant felsefe tarihinde buna onto-teoloji diyerek isaret eden ilk isim olmustur. Felsefe dini rasyonel kilabilmek icin inkar edilemez bir caba ortaya koymus, din ise felsefenin bagrina cok onemli bir malzemeyi derc etmistir ; felsefenin kendileri olmadan dusunulemeyecegi bir grup onemli kavrami. Boylelikle felsefe tarihi boyunca alemi en mukemmel ve en gercek varlik olmak bakimindan yaratan ve onun en yuce sebebi olan Tanrinin eseri olarak izah eden genis bir literaturle karsi karsiya kaliriz. Saf Aklin Elestisi’nde Kant’in, tarihi boyunca bu tip doktrinal teorilerin ortaya cikmasina zemin hazirlamis felsefeye acimasiz bir elestiri getirdigini gozlemleriz. Kant’in akil elestirisi, onun dine dair dusuncesinin baslangic noktasini meydana getirir, ki akil ust bilme yetilerimizden biridir ve Kant dusuncesinde, yapmis oldugu uslamlamalarin neticesi olarak ulastigi hatali sonuclardan yola cikarak bahsi gecen doktrinal teorileri tesekkul ettirmekten sorumlu tutulur. Elbette ki bu elestiri, elestirel felsefedeki kurucu rolu sebebiyle onun eserinin en onemli kisimlarindan biridir. Ancak onun bati felsefe gelenegi icerisinde bir kirilma noktasini imlemis oldugu dusunulse de Kant’in elestirisi ne tabii teolojinin ne de tarihsel dinin kategorik bir reddidir. Spekulatif aklin diyalektiginin kacinilmaz olusunu iddia etmek suretiyle Kant, aklin spekulatif kullanimi araciligiyla teoloji yapmanin imkansiz oldugunu gostermeye calisirken bu tip bir gorevin aklin bu kullanimina ustunlugu olan bir pratik kullanim icin mumkun oldugunu savunur. Boylece biz tezimizin ilk bolumunde Kant’in akil ve tabii teoloji elestirilerini, bunu sisteminde dine baska ve mesru bir zemin acmak icin yaptigini, onu toptan ortadan kaldirma gibi bir gayesi olmadigini unutmadan ele aldik. Ikinci bolumde aklin pratik kullanimini, felsefenin ufkuna dini sokmanin mesru yolu olarak ele alip, bu kullanimin ahlak yasasinin teminati ve insanin kendisi araciligiyla kendini tabiattan kaynaklanan zorunluluklardan azade gorebildigi ve kendisini bir akil dunyasinin vatandasi olarak tasarladigi umudun hamisi olduguna vurgu yapmaya calisacagiz. Bu bolumun temel amaci elestirel felsefeye gore ahlak dininin imkani ve zorunlulugunu gostermek ve bu minvalde Kant’in bize sundugu argumanlari ele almak olacak. Burada Kant’in ahlaki konu alan iki eserini temel alacagiz, Ahlak Metafiziginin Temellerive Pratik Aklin Elestirisi. Oncelikle, Kant’in bir onceki bolumde aklin spekulatif kullanimi icin imkanini olumsuz olarak ortaya koydugumuz ozgur nedensellikle garanti altina alinan ahlaka ne sekilde kapi actigini inceleyecegiz. Bu sebeple ikinci bolumumuze “pratik akil nasil olur da etkileri ampirik alanda gorulebilecek pozitif bir yasamaya sahip olabilir?” sorusunu sorarak baslayacagiz. Sonrasinda en yuce iyinin gerceklesebilmesi icin gerekli olan iki bilesenini ele alacagiz. Bu bakimdan ruhun olumsuzlugu ve Tanri ideleri, pratik aklin iki postulasi, ahlaki dini anlamamiz konusunda tezimize anahtar kavram olarak konu olacaklar. Bu kisim Kant’in din konusundaki niyetini anlayabilmemiz icin bize cok onemli bilgiler sunacak, gorecegimiz gibi bu iki kavram araciligiyla Kant dindeki, elestirel felsefece dayatilan kriterlere uymayan irrasyonel ne varsa eleyerek onun teselli edici islevini muhafaza edecek. Ayni zamanda o, dine ahlak yasasinin gerceklestirmeyi hedefledigi amaci garanti altina almak ve boylece onun karsi karsiya kaldigi tehlikeyi bertaraf etmek : onu ulasilamaz bir hedefe yonelmek bakimindan sacmaya dusmek tehlikesinden korumak gibi son derece onemli ve asli baska bir gorev daha verecek. Tezimizin ucuncu bolumu daha az tartisilan ve gorece daha az bilinen bir konuya hasredilecek. Burada Kant’in tarihsel-kurumsal dinler karsisindaki tutumunu ele almaya calisacagiz. Bu bolumun Kant’in din kavramini anlamamiz icin bize daha acik secik bir perspektif sunacagina inaniyoruz. Bu bolumde ahlak dinine atfedilen biriciklik diger tarihsel dinlerle karsilastirilacak ve bu yolla insanlik ideali ve onun amaci icin gordugu hizmet mukabilinde ahlak dininin deger kazandigini gorecegiz. Ucuncu bolumde Kant’in tarihsel dinler karsisindaki tutumunun ne dusmanca oldugunu ne de onlari gozetmek gibi bir amac guttugunu tespit edecegiz. Onun icin tarihsel dini degerlendirmenin yegane kriteri ahlaki dindir ve Kant bu kriteri tarihsel dinin her bir unsuruna, bu unsurun onda nasil bir rol oynadigina dikkat etmeksizin, uygular.  Bu son bolumle birlikte, Kant’in din kavramina dair dusuncesiyle ilgili guvenilir bir sonuca ulastigimizi dusunuyoruz. Kant’in kabul ettigi sekliyle bu kavramin elestirel felsefenin tabii bir unsuru oldugunu ve elestirel felsefe icerisine yeniden dahil edilen din kavraminin bu dusunce icerisinde yapay ya da keyfi bir sekilde bulunmadigini savunuyoruz. Elestirel felsefenin mimari yapisi goz onunde bulunduruldugunda bu kavramin Kant’in temel planinin bir parcasi oldugunu ve sistemin ic dinamikleriyle catismadigini dusunuyoruz. Bu sebeple kanaatimizce pozitif kullanimlariyla saf pratik aklin idelerinin yeniden Kant dusuncesine dahil edilmesi bir taviz degildir, aksine bunun elestirel felsefenin amaclarina ulasmasinda onemli bir yeri vardir. Ancak Kant’in kabul ettigi sekliyle dini yeniden icat etmis oldugunu ve ona dayattigi tek vazife olan ahlakin gereklerine hizmetin dinin diger tum islevlerini ortadan kaldirdigini dusunuyoruz. Dinin bu sekilde dislayici bir kullanimina gitmenin sonuc bolumunde ele alacagimiz gibi ciddi sakincalara yol acabilecegini dusunuyoruz.

The Morality, God and the Religion in Critical Philosophy of Kant [Kant'ın Eleştirel Felsefesinde Ahlak, Tanrı ve Din]