English (United Kingdom)

https://curated-unify.zendy.io/wp-json/zendy-region/v1/featured_content/oa?rat=en

https://curated-unify.zendy.io/wp-json/zendy-region/v1/highlighted_journal/

Global: Zendy Plus annual

Presents the access of premium content as premium feature

Premium Content

Presents the keyphrase highlighting as premium feature

Keyphrase Highlighting

Presents the summarisation as premium feature

Summarisation

Insights

Presents the pdf analysis as premium feature

PDF Analysis

Presents the zaia usage as premium feature

ZAIA

Global: Zendy Tools annual

Global: Zendy Free Plan

Global: Zendy Tools monthly

Global: Zendy Plus monthly

| The object of the analysis is the so-called Szczecin episode in its many variants. The episode plays a significant role in interpreting the novel Too Loud a Solitude, the czech version of which is a source text for a number of foreign translations. as such, the episode creates space for specific translation operations that are possible in some languages (e.g. Polish and german), while impossible in other. KeyWoRdS | a source text, translation, interpretation, source text variants, target text variants 172 PeRSPeKTyWa aUToRa W TeKŚcie PRzeKŁadU Proza Bohumila Hrabala, z uwagi na specyficzny rytm pracy autora nad tekstami, sprawia wiele problemów wydawcom czeskich oryginałów i przekładów na inne języki. Specyfika ta polega na wielokrotnym przerabianiu poszczególnych utworów, już to w dążeniu do nieosiągalnego ideału, już to z racji odmiennego rozłożenia tego, co nazwałbym akcentami semantycznymi, wreszcie w rezultacie, często przegrywanych, potyczek z cenzurą i autocenzurą, a także obiegami wydawniczymi, samizdatowym czy emigracyjnym. Wiele utworów funkcjonuje w tych obiegach wydawniczych, respective czytelniczych, w kilku wersjach, w tym także w wersjach niekompletnych, sprawiając niemałe problemy edytorom, krytykom i historykom literatury nie tylko czeskim, ale również zagranicznym. Sam B. Hrabal mówi o swoich utworach jako o polotovarach1. a przecież warto również pochylić się nad rozważaniami michaela Špirita, który ujął tę cechę dzieł mistrza czeskiej „proezji” w zgrabną formułę tytułową: Zamknięty tekst — otwarte dzieło. czeski badacz analizuje tylko dwa utwory, a mianowicie Romantyków i Chce pan widzieć Złotą Pragę?. i pewnie dlatego kończy swe refleksje dość długą, a przecież trafną, konkluzją, którą warto przytoczyć w całości: Proč takováto zdlouhavá demonstrace? Protože na jednom autentickém textu a jeho řemeslně velmi zdařilé variantě ukazuje to, co lze shledat u všech známých případů tohoto Hrabalova období. Hotový, uzavřený prvotní text má veškerou suverenitu otevřeného díla, tedy díla otevřeného stále se dějícímu smyslu, díla, které lze interpretovat a neuzavírat je přitom do umrtvujících uspokojivých řešení. V Hrabalově případě to neznamená, že každá původní verze, k níž se autor pak z různého — vnějšího nebo vnitřního — podnětu vrátil, má v sobě automaticky víc energie než následné varianty. domnívám se však, že je to případ všech děl přepracovávaných do roku 1969 — tedy textově znovuotevíraných, ale uzavírajících se významově. naopak texty vzniklé po roce 1970 ze stejného nebo příbuzného tematického nebo stylistického východiska — za všechny zmiňme na jedné straně Městečko kde se zastavil čas a Krasosmutnění a harlekýnovy milióny na straně druhé nebo Něžného barbara a Příliš hlučnou samotu a vedle nich Kluby poezie — mají u variant více významového potenciálu, než jakým vzhledem ke svým předlohám disponují populární prózy vydávané v šedesátých letech. nelze rozhodnout, zda po césuře šedesátých let — osobně pro něho traumatických — psal Hrabal zdařilejší prózy, ale lze zhodnotit, jak se vyrovnal s uměním variace1. 1 Por. Drybling hidegkutiego, czyli rozmowy z hrabalem, 2011. l. Szigeti, rozm. a. Kaczorowski, przeł. izabelin, Świat literacki, s. 76: „Wydaje mi się, że swoje pisanie zawdzięczam temu, że jestem taki niechlujny i niecierpliwy, piszę półprodukty, które w całość składają dopiero moi czytelnicy, muszą sobie to przyrządzić sami w domu, w swoich głowach” (podkreśl. — W.S.). 173 WojciecH SoliŃSKi | ePizod SzczeciŃSKi W PRozie... Perspektywa badawcza, jaką proponuje m. Špirit, pozwala uwzględnić wczesne opowiadanie B. Hrabala pt. Baron Prášil z tomu Perlička na dně, w którym po raz pierwszy pojawia się, zatrudniony w składzie makulatury, Haňťa. W kontekście polskiej kultury literackiej nie wolno zatem przeoczyć faktu, iż wydanie przekładu Zbyt głośnej samotności poprzedza edycja Barona Münchhausena w tomie Aferzyści i inne opowiadania2. należy wziąć pod uwagę jej prawdopodobny wpływ na kształtowanie się w świadomości polskich czytelników tej wielkiej figury semantycznej, jaką jest bohater Haňťa. Sam Hrabal, wypowiadając się na temat swej rzeczywistej i fikcjonalnej współegzystencji z Haňťą, stwierdził: [...] jsem převypravovavál v hostincích svoje zážitky tak dlouho, až už jsem nerozlišoval mezi sebou a Haňťou, splývali jsme jeden z druhým, a tak jsem, aniž bych chtěl, zapojoval do svého hovoru fikcji i mystifikaci. Tak to všechno ve mně nazrálo a vnitřně se scelilo, že jsem byl schopen usednout za psací stroj a pokusit to všechno napsat3. Tomaš mazal, komentujący po czasie tę wypowiedź pisarza, dodał, że Haňťa i „bohater Haňťa” to synteza Bohumila Hrabala i rzeczywistego jindřicha Peukerta. W połowie niewykwalifikowany robotnik, narrator naturszczyk, a w połowie intelektualista i artysta. co sam Hrabal określał tak: „vlastně Haňťa jsem tou druhou půlkou i já. co říká Haňťa, říkám vlastně já”4. do problematyki kształtowania przez Hrabala sylwetki protagonisty w poszczególnych wariantach tekstu jeszcze wrócimy, bo jest to kwestia niezwykle ważna, nie tylko z uwagi na znaczenie całego epizodu szczecińskiego dla możliwej interpretacji utworu, który służy jako podstawa do przekładu na języki obce. W zarysowanym kontekście Zbyt głośna samotność jawi się jako modelowy przykład owej specyficznej metody twórczej czeskiego mistrza, która w pierwszej edycji dzieła (z 1976 roku) występowała w formie poetyckiej, zatytułowanej hlučná samota (Głośna samotność), silnie inspirowanej poetyckim idiomem guillaume’a apollinaire’a. W tymże roku napisał Hrabal wersję drugą, prozatorską, znaną pod tytułem Příliš hlučná samota (Zbyt głośna samotność), do maszynopisu dołączył siódmą wersję poematu Adagio lamentoso, którego historia zaczęła się bodaj w roku 1974, kiedy powstać miała jego wersja pierwsza, zatytułowana Staré noviny (Stare gazety)5. oba te utwory wydało drukiem 2 Por. B. Hrabal, 1983: Baron Münchhausen. W: idem: Aferzyści i inne opowiadania. e. Witwicka, tłum. Katowice, Wydawnictwo Śląsk, s. 63—104. 3 Interview se zesurovělým pierrotem, 1996. W: V. gardavský, c. Poeta, V. Kadlec, red.: Sebrane spisy Bohumila hrabala (dalej: SsBH). T. 17. Praha, Pražská imaginace, s. 223. 4 Rozhovor s Jánom Kövesdim, 1996. W: SsBH. T. 17..., s. 214. 5 nie ma bodaj polskiej wersji Starych gazet, a spolszczone przez P. godlewskiego Adagio lamentoso towarzyszy niektórym przekładom Zbyt głośnej samotności. Wydane 174 PeRSPeKTyWa aUToRa W TeKŚcie PRzeKŁadU w roku 1980 działające w Kolonii czesko-słowackie wydawnictwo emigracyjne index. a trzeba pamiętać o kilku przynajmniej czeskich samizdatach i o osobliwej wersji opublikowanej w roku 1981 przez praskie wydawnictwo mladá fronta w tomie Kluby poezie. osobliwej dlatego, że są to w istocie dwa teksty — Něžný barbar (Czuły barbarzyńca) i Zbyt głośna samotność — splecione ze sobą w przedziwnym dialogu. W dziewiątym tomie dzieł zebranych Hrabala utwór ten na karcie tytułowej występuje jako hlučná samota (Głośna samotność), w zbiorze tym zamieszczono trzy jego wersje opublikowane w odwróconej chronologii: na początku wersja trzecia (kanoniczna?), zatytułowana Příliš hlučná samota, następnie, wspomniana już, pierwsza wersja wierszowana, i wreszcie prozatorska wersja druga6. nie mniej interesujące są dole i niedole polskich edycji tego utworu, przełożonych przez jednego tłumacza, Piotra godlewskiego, który w trzech wydaniach bezdebitowych podpisywał się pseudonimem Paweł Heartman, by dopiero od edycji Wydawnictwa literackiego z roku 1993 firmować przekład własnym nazwiskiem7. Bardzo ciekawą analizę polskich przekładów Zbyt głośnej samotności, skupioną w głównej mierze na ich obudowie paratekstualnej, zaproponował w roku 2008 Bartłomiej Fabiszewski. Badacz skupił się wprawdzie głównie na edycjach i poetykach poszczególnych tłumaczeń, analizując je wszakże w pewnym oderwaniu od oryginałów, które legły u ich podstaw8. dla tych rozważań kwestią nie mniej istotną, właśnie z uwagi na tytułowy epizod szczeciński, pozostaje stopień nasycenia postaci narratora-bohatera osobno Adagio lamentoso znajdzie polski czytelnik w przekładzie józefa Waczkowa w tomie: B. Hrabal, 2005: Rozpirzony bęben. j. Waczków, tłum. Warszawa, czytelnik, s. 159—167. Uważny polski czytelnik rozpozna zapewne prozatorski wariant Adagio lamentoso jako trzon opowiadania Wariacje na temat pięknej dziewczyny w: B. Hrabal, 1990: Legenda o pięknej Julci i inne opowiadania. a. czcibor-Piotrowski, tłum. Kraków, Wydawnictwo literackie, s. 129—134. 6 B. Hrabal, 1994: hlučná samota. W: SsBH. T. 9. Praha, Pražská imaginace. Příliš hlučná samota, opublikowana w tym tomie, jest dla tych rozważań czeską edycją kanoniczną. Rodzime losy wersji utworu omawia tam wyczerpująco milan jankovič (m. jankovič, 1994: Ediční poznámka. W: SsBH. T. 9..., s. 243—257. 7 Por.: B. Hrabal, 1978: Zbyt głośna samotność. P. Heartman, tłum. Warszawa, niezależna oficyna Wydawnicza; B. Hrabal, 1982: Zbyt głośna samotność. [Wyd. 2]. P. Heart man, tłum. Warszawa, Krąg; B. Hrabal, 1989: Zbyt głośna samotność. [Wyd. 2]. P. Heart man, tłum. gdynia, Wydawnictwo Petit; B. Hrabal, 1993: Zbyt głośna samotność. P. godlewski, tłum. Kraków, Wydawnictwo literackie; B. Hrabal, 1996: Zbyt głośna samotność. P. godlewski, tłum. Wrocław, Wydawnictwo dolnośląskie; B. Hrabal, 2003: Zbyt głośna samotność (dalej: zgS). P. godlewski, tłum. izabelin, Świat literacki. 8 Por. B. Fabiszewski, 2008: „Zbyt głośna samotność” Bohumila hrabala w sześciu wydaniach. W: g. Bąbiak, j. Królak, red.: Z polsko-czeskich zbliżeń literackich w XX w. Warszawa, Wydział Polonistyki UW, s. 111—146. 175 WojciecH SoliŃSKi | ePizod SzczeciŃSKi W PRozie... utworu elementami z biografii przynajmniej dwóch autentycznych osób: autora i jindřicha Peukerta (których łączy, między innymi, czynny / zawodniczy i bierny / kibicowski stosunek do wielu dyscyplin sportowych, z piłką nożną na czele). Bodaj najbardziej wyczerpującą analizę tego problemu, który do pewnego stopnia przypomina heteronimiczne gry rozgrywane

przekłady literatur słowiańskich

Epizod szczeciński w prozie Bohumila Hrabala. Rzecz o granicach tłumaczenia / The Szczecin Episode in Bohumil Hrabal’s Prose On the Limits of Translation