English (United Kingdom)

https://curated-unify.zendy.io/wp-json/zendy-region/v1/featured_content/oa?rat=en

https://curated-unify.zendy.io/wp-json/zendy-region/v1/highlighted_journal/

Global: Zendy Plus annual

Presents the access of premium content as premium feature

Premium Content

Presents the keyphrase highlighting as premium feature

Keyphrase Highlighting

Presents the summarisation as premium feature

Summarisation

Insights

Presents the pdf analysis as premium feature

PDF Analysis

Presents the zaia usage as premium feature

ZAIA

Global: Zendy Plus monthly

Global: Zendy Tools annual

Global: Zendy Tools monthly

Global: Zendy Free Plan

The article “The Notion of Westernization in the Tanzimat Period Playwriting” is to analyse how the movement of westernization during the so-called “Tanzimat Period”, the political reforms of Abdülmecid in 1839, influenced or defined the newly rising Turkish playwriting. The first part of this study examines the various ways of how the westernization movement was perceived and practised in the country and describes the ideological bases of the movement. The second part analyses how Theatre, the artistic missionary of the movement, was influenced by this policy. In this context, discussions through Namik Kemal, Sinasi, Feraizcizade Mehmet Sakir and Ali Bey’s works integrate how the concepts of freedom, women’s rights, family, individual, responsibility and law, the basic matters of the modernisation were treated at that period.  Türkiye’de oyun yazarliginin henüz iki yüzyili bile bulmayan kisa bir geçmisi var. Bu kisa geçmisin miladi Ibrahim Sinasi’nin, “Batili anlamda ilk Türk oyunu” olarak tanimlanan, ünlü Sair Evlenmesi adli eseri olarak kabul edilmektedir. Sair Evlenmesi’nin önemi, Türkiye’de tiyatro sanatinin geleneksel kaliplarindan koparak yepyeni ve “modern” bir ufka dogru yelken açmasinin ilk adimini olusturmasinin yaninda, kendini yeniden tanimlayan ve dönüstürmeye baslayan ülkenin yavas yavas tartismaya ve olgunlastirmaya basladigi batililasma ideolojisinin de önemli yapi taslarindan biri olmasinda yatmaktadir. Oyun tanimlanirken kullanilan “Batili” kavrami, o güne dek Bati ile mesafeli bir iliski kuran Osmanli Imparatorlugu’nun artik bu “Batili” degerleri de kendi içine almaya, dahasi bu degerleri içinde bulundugu sikintili durumdan kurtulmanin bir geregi gibi görmege basladiginin bir göstergesi olarak degerlendirilebilir. Nitekim, bu döneme kadar Asya ile Avrupa arasinda cografi konumu geregi zorunlu bir geçis saglamakla yetinen Osmanli’nin baskenti Istanbul, Sair Evlenmesi’nin temsil ettigi yeni süreçle birlikte Dogu ile Bati arasinda bir köprü olmakla övünmege baslamistir. Aslinda Osmanli Imparatorlugu’nun batililasma süreci, 18. yüzyilin baslarina kadar götürülebilirse de, asil önemli adimlar 18. yüzyilin sonlarinda III. Selim ve 19. yüzyilin baslarinda II. Mahmut’la atilmistir. Imparatorlugun yükselme devrinde, Osmanlilar, kendi uygarliklarini Bati medeniyeti karsisinda daha üstün gördüklerinden, Bati’nin bir model olarak izlenmesi sorunu ortaya çikmamistir. Ancak * Doç.Dr. Istanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tiyatro Elestirmenligi ve Dramaturgi Bölümü. 18. yüzyildan itibaren imparatorlugun gerilemeye baslamasiyla birlikte, asil sorunun Bati’nin askeri alandaki üstünlügü oldugu kanisi egemen hale gelmis, böylece Bati’nin askeri kurumlarinin ve silah gücünün ülkede nasil tesis edilebilecegi bir devlet meselesi halini almistir. Bati ile farkli bir iliski kuran ve Bati’nin bir ölçüde üstünlügünü kabul eden bu devlet politikasi, pek çok alanda batililasma idealinin temellerini atmaya baslamistir. 1839 yilinda Gülhane Hatt-i Hümayunu’nun ilani, batililasmanin devletin resmi ideolojisi haline geldiginin ya da baska bir deyimle mesruiyet kazandiginin belgelenmesi anlamini tasimaktadir. Böylece baslayan Tanzimat Dönemi’yle birlikte, bir yandan Osmanli’nin Bati’yi model alan ve Bati gibi olmayi hedefleyen politikalari baslamis, karsi yandan da Bati’nin (yani Avrupa burjuva kapitalizminin) Osmanli’ya yönelik çikarlarinin hayata geçirilmesinin önü açilmistir. Nitekim, Osmanli gibi, en azindan nicelik olarak güçlü bir imparatorluga o güne dek egemenlik saglayamamis olan burjuva kapitalizminin ayrilmaz ögesi sömürgecilik, ancak böylesi farkli bir yolla imparatorluga sizmayi basarmistir. Modernizm, Osmanli ve Batililasma Tanzimat Fermani, padisahin mutlak egemenligini ve otoritesini sinirlayan ilk resmi belge olarak kabul edilmektedir. Fermanin Osmanli’ya getirdigi yeniliklere bakildiginda üç temel nokta dikkati çekmektedir. Bunlar, padisahin egemenligini kendi iradesiyle sinirlamasi ve bunun kamuoyu karsisinda bagitlanmasi, kisinin can, 1 Serif Mardin, “Baticilik”, Türk Modernlesmesi, Makaleler, Iletisim Yayinlari, Istanbul, 1991, s.11 v.d. mal ve onurunun güvence altina alinarak bunlarin padisahin egemenlik alanindan çikartilarak yasal düzenlemelere baglanmasi ve yürütme organinin yeni ilkelerle düzenlenecek yasalar dogrultusunda çalismasi biçiminde özetlenebilir. Bu yenilikler içinde ilk bakista göze çarpabilecek “kuvvetler ayriligi”, kisinin temel hak ve özgürlükleri, bireysel ve yönetsel haklarin yasal güvenceye baglanmasi gibi kimi olgularin, Bati’dan ithal edilmis kavram ve kurumlar oldugu fark edilmektedir. Yine de Tanzimat’la birlikte yasal bir çerçeveye oturtulan birtakim düzenlemelerin topyekün bir “modernlesme” hareketi olarak kabul edilmesi mümkün gözükmemektedir. Tanzimat öncesi, devletin sorunlarinin kismi reformlarla çözülebilecegi sanisi, bu dönemde de bir anlamda devam etmektedir. “Kismi reform anlayisi ise, ‘Bati’ denen seyin aslinda bir bütün oldugunun teshis edilememesine; yani askeri, idari ve siyasi konularla ilgili olarak Bati’dan ithal edilen teknik ve modellerin arkasinda bütünlüklü bir deger ve düsünce sisteminin bulundugunun nispeten geç anlasilmasina yol açmistir.” Türk modernlesmesinin model olarak benimsedigi modern Bati, Ortaçag geleneksel toplum düzeninin yikilmasiyla baslayan bir dizi ekonomik ve kültürel evrimlesmenin ürünüdür. Kabaca özetlemek gerekirse, bu evrimlesme sürecinin temelinde kuskusuz geleneksel ve kapali ekonomik yapinin kirilarak yeni üretim biçim ve araçlarinin 1 Tevfik Çavdar, Türkiye’nin Demokrasi Tarihi 1839-1950, Imge Kitabevi, Ankara, 1995, s.22-23 2 Nilgün Toker-Serdar Tekin, “Batici Siyasi Düsüncenin Karakteristikleri ve Evreleri”, Modernlesme ve Baticilik, Iletisim Yayinlari, Istanbul, 2002, s.82. ortaya çikmasi, giderek bu yeni ekonomik düzenin kendin i yeniden üretip güçlenmesi yatmaktadir. Altyapida yasanan bu degisim, geleneksel toplumun ana dinamikleri olan kilise ve aristokrasinin de çözülmesine yol açmis, zamanla yeni düzenin üretici gücü halindeki burjuvaziyi basat konuma getirmistir. Ekonomik ge lismeye paralel olarak egemenlik iliskisinin degismesi, sosyal ve kültürel bir evrimlesmenin de önünü açmis, siyaset, hukuk, din, sanat gibi pek çok üstyapi kurumunun da yeniden biçimlenmesini saglamistir. Oysa, Serif Mardin’in vurguladigi gibi, Osmanli Imparatorlugu, “Bati’nin geçirmis oldugu ve sosyal yapisini yeniden yoguran ‘ayanlik’ inkilabi, pazar inkilabi ve sanayi inkilabi gibi önemli tarihsel gelismelerden uzak kalmistir”. Baska bir deyisle, Osmanli’da sistemi sürekli kilan ve yeniden üreten topraga bagli ekonomik düzen (ne kadar bozulmus ya da yozlasmis olursa olsun) hiçbir degisime ugramamistir. Böylelikle Osmanli Imparatorlugu’nun ekonomisi toplumu dönüstürecek, bütün siniflari yeni bir düzen içinde bütünlestirecek, farkli bir sosyo-kültürel yapi üretecek yönde degismemistir. Ismail Cem durumu su sözlerle özetlemektedir: Avrupa toplumlarinda, tarihsel gelismenin ve ekonomik kosullarin sonucu olan bazi temel nitelikler vardir. Bunlarin en önemlileri Batili düzenin rasyonel’i durumundaki maddiyatçilik ve ferdiyetçiliktir. Özel mülkiyet kavraminin ve kosullarin tarihsel gelisimi toplumla kisiye bu nitelikleri kazandirmis; bu niteliklerin varligi ise, özel mülkiyete 1 Serif Mardin, “Tanzimat’tan Sonra Asiri Batililasma”, a.g.e., s. 30. dayanan bir ilerlemenin ortamini yaratmistir. Batililasmanin gerekçesi, Avrupa’nin ekonomik, hukuki, siyasi kurumlarini ve kültürünü bize aktarmak suretiyle Avrupa’nin refah düzeyine erisilecegi sanisidir. Ancak kosullar tamamen degisik oldugundan temelsiz kurumlar, karmasik tepkiler,yozlasmis bir kültür ve niteligi belirsiz bir toplum çikmaktadir. Bu çerçevede ele alinmasi gereken iki önemli husus Türk batililasmasi açisindan oldukça dikkat çekidir. Ilki, Osmanli gibi Bati disi toplumlarda bir “modernlesme”den söz edilebilirken, bu toplumlarin “modern” olamadiklari, sadece modernitenin kurumsal altyapisina eklemlenebildikleri gerçegidir. Ahmet Çigdem bu gerçegi su sözlerle degerlendirmektedir: Batililasma, kolonizasyon ve kapitülasyon ikilisiyle kapitalist pazarin büyümesini de kapsadigindan, tarihsel evrimin Bati lehine olmak üzere esitsiz gelismesini içerir. Batili olmayan toplumlarin, hangi adlarla adlandirilmis olursa olsun, yasadiklari ya da maruz kaldiklari “modern” pratikler, tarihsel olarak asla “çagdas” pratikler olmamistir. Batililasma, bu halde zaten, bir “telafi edici” ideoloji ve “tarihsel gecikmisligin” giderilmesinin bir aracisi olarak kendisini kurmustur. 1 Ismail Cem, Türkiye’de Geri Kalmisligin Tarihi, 12.baski, Cem Yayinevi, Istanbul, 1995, s.325. 2 a.g.e., s.336 3 Ahmet Çigdem, “Batililasma, Modernite ve Modernizasyon”, Modernlesme ve Baticilik, Iletisim Yayinlari, Istanbul, 2002, s. 68. Ikinci önemli husus, Osmanli’nin son döneminde baslayip Cumhuriyet Dönemi’nde yepyeni bir boyut kazanan Türk modernlesmesinin, bilinen bir ifadeyle, Bati’da oldugu gibi, asagidan yukari degil en çok yukardan asagiya dogru bir seyir izlemek zorunda kalmis oldugudur. Baska bir deyisle, Bati disi toplumlarin pek çogunda oldugu gibi, kendi iç dinamiklerinin evrimlesmesi sonucunda modernlesmesi mümkün olmayan Osmanli toplumunda, batililasma ancak dissal bir tasiyici etkiyle mümkün olabilmektedir. Bahsedilen bu tasiyici etki, kimi kez kurumsal bir bünyeye sahip olabildigi gibi, kimi kez de daginik bir aydinlar grubu (tasiyici entelijansiya) olabilmektedir. Bu noktayi Levent Köker su biçimde açiklamaktadir: Yuvarlak bir tarihlendirmeyle, 1500’lerden 1900’lere uzanan dört yüzyillik bir toplumsal degisimin ürünü olan “demokrasi”ye ulasmak isteyen Batili olmayan toplumlar, Bati’nin bu süre içinde gerçeklestirdigi dönüsümleri çok daha kisa bir zaman dilimi içinde gerçeklestirmek durumundadirlar. Bu nedenle de, degisim sürecinin son derece yavas isledigi, adeta duragan olan Batili olmayan toplumlarda insan iradesinin aktif müdahalesi (yani eylem) gerekmektedir. Insan iradesi -içgüdüsel d

Tanzimat Dönemi Oyun Yazarliginda Batililasma Olgusu The Notion of Westernization in the Tanzimat Period Playwriting