English (United Kingdom)

https://curated-unify.zendy.io/wp-json/zendy-region/v1/featured_content/oa?rat=en

https://curated-unify.zendy.io/wp-json/zendy-region/v1/highlighted_journal/

Global: Zendy Plus annual

Presents the access of premium content as premium feature

Premium Content

Presents the keyphrase highlighting as premium feature

Keyphrase Highlighting

Presents the summarisation as premium feature

Summarisation

Insights

Presents the pdf analysis as premium feature

PDF Analysis

Presents the zaia usage as premium feature

ZAIA

Global: Zendy Plus monthly

Global: Zendy Tools annual

Global: Zendy Tools monthly

Global: Zendy Free Plan

The article is aimed at presentation o f a newly discovered Linear Band Pottery settlement at Kościelna Jania, Smętowo Graniczne commune. The site was excavated during rescue works on the A l high­ way. It has been the largest settlement o f this culture in the Starogard Lake District explored to date. In 21 exca­ vated features, mainly settlement pits, numerous pottery sherds and animal bones (post-consumption remains) were found. Pottery technology and decoration make possible to link these materials with the Note phase and date them back to 430CM1000 be. Temat artykułu został wybrany nieprzypadkowo. Z jednej strony dotyka bowiem istotnej z punktu widzenia studiów mezoregionalnych nad wspólnotami wczesnorolniczymi białej plamy, jaką było do niedawna w rozpoznaniu tego tematu Pomorze Gdań­ skie. Z drugiej strony odnosi się pośrednio do osoby Kazimierza Siuchnińskiego, który patronował moim poczynaniom badawczym tuż po studiach, gdy usiłowałem zlikw­ idować takąż archeologiczną białą plamę na ziemi chełmińskiej. Wówczas zarówno rady tegoż, jak i wsparcie poprzez udostępnienie studentów z roku, którego był opieku­ nem, do wstępnych prac weryfikacyjno-powierzchniowych stanowiły zaczyn później­ szego programu badawczego, co w efekcie spowodowało, że region leżący na szlaku z Kujaw wzdłuż Wisły nad wybrzeże Zatoki Gdańskiej jest obecnie jednym z lepiej roz­ poznanych pod względem ilości pozyskanego materiału archeologicznego i stanu opra­ cowania źródeł1. 1 Pozwolę sobie wymienić grupę moich młodszych kolegów, w latach 1977-1978 jeszcze studentów: M ar­ ka Chłodnickiego, Pawia Dębowskiego, Ryszarda Kirkowskiego, Stanisława Kukawkę, M ichała M adaja, Jac­ ka Nowakowskiego i Zbigniewa Połczyńskiego. R. Kirkowski przejął po mojej przeprowadzce do Gdańska etat w Muzeum w Grudziądzu i wspólnie ze S. K ukawką z UM K w Toruniu kontynuowali prace badawcze nad epoką kamienia na ziemi chełmińskiej. Przytoczę również cytat z korespondencji w sprawie badań powierzch­ niowych, gdy K. Siuchniński pisał do mnie: „Pozostałaby jeszcze kwestia najważniejsza merytoryczna. 148 MARIAN KOCHANOWSKI Południowe obszary Pomorza Gdańskiego, wzdłuż zachodniego brzegu Wisły (w czasach historycznych wykształciły się nazwy: ziemia kociewska, Kociewie bądź Po­ jezierze Starogardzkie), to enklawa trudno dostępna dla poczynań archeologicznych, między innymi poprzez silne zalesienie i trudne do eksploracji podłoże geomorfologicz­ ne. Trzeba jednak stwierdzić, że do niedawna2 nie stanowiła pola zainteresowań badaw­ czych dla jakiegokolwiek okresu pradziejów; liczny materiał źródłowy pochodził z działań ratowniczych, przypadkowych odkryć bądź danych archiwalnych, nierzadko jeszcze z XIX w. Dla omawianych tu przeze mnie najnowszych odkryć, związanych z pobytem na Kociewiu plemion wczesnorolniczych, powinienem dla rozwinięcia tego zagadnienia przytoczyć uwagę O. Felczaka: „Powodem tak niekorzystnej sytuacji była jednokierunkowość poczynań naukowych zarówno w okresie międzywojennym, jak i powojennym, ograniczających się jedynie do studiów nad kulturą rzucewską wytwo­ rzoną przez ludność bytującą w pasie nadmorskim w schyłkowym neolicie. Szczególnie zauważalny byl brak istotnych informacji źródłowych z południowej części Pomorza Gdańskiego, tj. Pojezierza Starogardzkiego. [...] Stąd też wszystkie publikacje omawia­ jące między innymi zagadnienie neolitu nad dolną Wisłą ograniczały się do bardzo ogól­ nych i lakonicznych sformułowań na ten temat”3. Niezależnie od archiwalnego porządkowania danych źródłowych z młodszej epoki kamienia i prowadzonych badań wykopaliskowych4, bardzo istotnym faktem stało się re­ alizowanie od kilku lat szerokopłaszczyznowych badań ratowniczych na planowanej tra­ sie autostrady A -1 w pasie od okolic Pruszcza Gdańskiego poprzez duże połacie Pojezie­ rza Starogardzkiego aż na południe województwa. Działania te stały się niepowtarzalną szansą w miarę kompleksowego rozpoznania osadnictwa w przekroju całych pradziejów na niespotykaną dotąd skalę pozyskano bowiem artefakty od schyłkowego paleolitu po późne średniowiecze z osad i cmentarzysk; w większości były to stanowiska wielo­ kulturowe. Nie miejsce tu na szczegółowe uzasadnianie rangi prowadzonych na A-l od 1998 r. prac wykopaliskowych, z których materiały zostają sukcesywnie, pomimo Z Pana informacji wnoszę, iż planowane badania będą miały charakter «archeologicznego zdjęcia terenu«, ro­ dzaju spisu z natury wobec prawie zupełnego braku danych (odpowiednio uszczegółowionych) z wcześniej­ szych poczynań. [...] N ie wchodząc w szczegóły, pragnąłbym jednak zwrócić tutaj uwagę na kilka podstawo­ wych warunków prawidłowego zrealizowania akcji: a) odpowiednie podkłady mapowe, minimum mapy topograficzne w skali 1:25 000, ewen. dalsze o treści innej, jak geomorfologia, gleby etc.; b) odpowiedni, tj. rozszerzony kwestionariusz pytań w stosunku do tradycyjnego, przewidujący również opis elementów środ. naturalnego, elementów nieuwidocznionych na mapach (z reguły zgeneralizowanych); c) właściwe „spreparo­ w anie” dokumentacji opisowej i ilustracyjnej. Piszę zapewne o sprawach oczywistych, choć niezmiernie waż­ nych akurat w m omencie życiowego startu” (list adresowany z Poznania 20 m arca 1977 r.). 2 Przed prawie ćwierćwieczem, w 1980 r., powstał zespołowy projekt, prowadzony przez Olgierda Felcza­ ka z M uzeum Archeologicznego w Gdańsku, którego celem jest: „odtworzenie przem ian osadniczych w neoli­ cie powstałych w wyniku pojawienia się społeczności rolniczych na obszarze dużej części prawego dolnego Powiśla, w rejonie usytuowanym m iędzy górną i środkow ą W ierzycą a W isłą wzdłuż odcinka Gniew — Tczew” (Felczak, 1998, s. 9; 1984). 3F e l c z a k 1998, s. 9. Por. także: W iślański, 1975, zwłaszcza s. 9-15, 22, 23, 43, 44. 4 Niestety, jedynie sporadycznie opublikowanych przez O. Felczaka; dotyczyły m.in. znalezisk ze stacjo­ narnych badań w Brodach Pomorskich, gm. Gniew. PIERWSI ROLNICY NA ZIEMI KOCIEWSKIEJ 149 natłoku bieżących obowiązków Muzeum Archeologicznego w Gdańsku głównego wykonawcy prac, ogłaszane drukiem5, a związane są tematycznie również z epoką kamienia na tym terytorium. Pragnąłbym odnieść się do całkiem świeżych odkryć, po­ twierdzających ewidentnie fakt już zorganizowanego osadnictwa pierwszych, osiadłych plemion rolniczych na ziemi kociewskiej. Prace wykopaliskowe o charakterze ratowniczym na stan. 124, według numeracji w ramach planowanej autostrady A -l, na jej 57 kilometrze dotyczyły administracyjnie miejscowości Kościelna Jania, stan. 13 w gminie Smętowo Graniczne, niedaleko Skórcza. Tak jak i w przypadku wielu stanowisk na planowanej trasie A -l odnosiły się do nowego odkrycia, w ramach penetracji powierzchniowej i wytypowanego do archeolo­ gicznych prac ratowniczych z uwagi na dużą wartość poznawczą przy jednoczesnym za­ grożeniu zarówno przez ludzi, jak i przyrodę. Badania trwały od pierwszej dekady wrześ­ nia do początków listopada 2002 r. Ogółem przebadano płaszczyzną o szerokości do 60 metrów obszar około 165 arów. Wiadomo było na podstawie dotychczasowych odkryć w latach 1998-2001 na trasie A -l (Barłożno, numeracja autostradowa: 115, 118, 119, 121, 122 Z. Ratajczyk, O. Felczak, M. Kochanowski; Olszówka 70 Z. Borcowski), że znajdujemy się na ob­ szarze zasiedlonym przez plemiona wczesnorolnicze, które zapewne zajęły tereny po starszych, lokalnych grupach ludzkich o koczowniczym typie egzystencji. Obecność tych drugich wynikałaby z luźnych, nie związanych z obiektami archeologicznymi zna­ lezisk wyrobów krzemiennych. Sam teren badań wykopaliskowych to północna i północno-zachodnia część rozleg­ łego wyniesienia (o kulminacji ok. 86 m n.p.m.), opadającego na zachód w stronę roz­ lewisk rzeczki Janka, od południa zamkniętego polodowcowymi, wytopiskowymi za­ równo ciekami, jak i tzw. oczkami wodnymi. Dominuje w promieniu kilku kilometrów dość duża różnorodność form pagórkowatych, ukształtowanych ostatecznie w zlodowa­ ceniu bałtyckim, z reliktami lasu mieszanego na wschód od stanowiska. Warstwę współ­ czesnego humusu stanowiła glina silnie zbielicowana, lekko pylasta. Wypelniskami obiektów był w większości piasek lekko gliniasty barwy szaroczamej lub szarobrązowej. Podłoże calca stanowiła glina o barwie pomarańczowobrązowej bądź piasek drobnoziar­ nisty, barwy żółtej lub żwirowaty o zabarwieniu brunatnym. Niestety, uwarunkowało to zły stan zachowania materiałów osteologicznych tylko kilkanaście drobnych frag­ mentów kwalifikowało się do przeanalizowania. Nie udało się pozyskać materiałów palinologicznych z najbliższych okolic w zabagnionych dolinkach oczek wodnych. Przyjrzyjmy się pokrótce reliktom osadnictwa najstarszego, dotyczącego kultury ceramiki wstęgowej rytej. Ogółem natrafiono na 21 obiektów (ryc.1-3, w przeważającej większości są to jamy. Szczegółowe dane ująłem dla przejrzystości w formie tabelarycznej (zob. s. 150-152). Jak można przyjąć z rozpoznania tego w dużej mierze dzięki możliwości badań szerokopłaszczyznowych dość zwartego osadnictwa o wyraźnej preferencji dwóch 5P a n e r, F u d z i ń s k i 2001. Kościelna Jania, gm. Smętowo Graniczne, stan. 13. Zestawienie obiektów Kościelna Jania, site 13, Smętowo Graniczne commune. A listing o f features Numer obiektu Charakter Kształt W ymiary (w cm) Zachowana miąższość (w cm) Inne elementy Treść wypelniska M ateriał K CW R1 M ateriał z innych kultur archeologicznych

Pierwsi rolnicy na ziemi kociewskiej - refleksja z najnowszych odkryć archeologicznych