Başkalık Üzerine: İbn Sînâ’nın Görelilik Teorisi Bağlamında Bir İnceleme

Görelilerin varlık tarzı düşünce tarihinde bir tartışma konusudur. Tartışmayı “dış dünyada şahısları bulunan birinci makul” ve “şahıs düzeyinde karşılığı bulunmayan ikinci makul” karşıtlığında değerlendiren İbn Sînâ, görelinin, dış dünyada işaret edilebilir şahısları bulunan kategorik bir araz olduğu görüşündedir ve eş-Şifâ Metafizik’te, benimsediği görüşe karşı öne sürülmüş olan teselsül gerekçeli itirazları ortadan kaldırmayı amaçlayan bir çözüm sunmuştur. Makalede, söz konusu çözümde inşa edilen modelin başkalık anlamı için uygulanabilirliği sınanmış ve bu sınamanın sonucunda başkalığın modelle uyumsuzluğu, bir problem olarak ortaya konmuştur. Problemin kaynağına ilişkin bir incelemede şu tespitler kaydedilmiştir: Kategorik göreli/muzâf ve görelilik/izâfet aynı şeyler değildir. İzâfet, kategorik göreliyi temellendiren ve ona indirgenemeyecek genellikte bir kavramdır, çünkü birlik yükleminin çokluk için geçerli olabilmesi izâfet aracılığıyla gerçekleşmektedir. Başkalık, izâfete içkin ve onunla eş kapsamlı genel bir yüklemdir, dolayısıyla kategorik göreliler dâhil olmak üzere bütün mevcudatın var oluşundaki düzenliliği açıklayan en genel kavramlar sınıfına dâhildir. İbn Sînâ’nın Metafizik’teki çözüm modeli, izâfetin mahiyetlerdeki sonuçlarını açıklamayı amaçladığı için sonuçları önceleyen, kategorileri aşkın izâfet evrelerine, dolayısıyla başkalığa uygulanamamaktadır.